सूचना प्रविधिको क्षेत्रमा आजकल नयाँ-नयाँ प्रविधिहरूले एकपछि अर्को कीर्तिमान बनाइरहेका छन् । “जेनेरेटिभ एआई” (Generative AI) को विकास र सफल प्रयोगपछि अब एउटा शक्तिशाली कम्प्युटर चिप बनाउने कार्यमा ठूलो सफलता प्राप्त भएको छ, जसलाई “क्वान्टम चिप” (Quantum Chip) भनिन्छ । एआईको थप प्रगति र जटिल समस्याहरू समाधान गर्न अझ बलियो कम्प्युटरको आवश्यकता महसुस भइरहेको समयमा क्वान्टम प्रविधिको यो सफलताले सूचना प्रविधिमा नयाँ जोश र उत्साह थपेको छ । यो उपलब्धिले सूचना प्रविधिको क्षेत्रलाई सुनमा सुगन्ध थपेजस्तै गरी थप समृद्ध र सम्भावनामय बनाउने अपेक्षा गर्न सकिन्छ । क्वान्टम कम्प्युटिङ (Quantum Computing) भनेको एउटा नयाँ र विशेष कम्प्युटर प्रविधि हो, जसले हाम्रा सामान्य कम्प्युटरहरूले गर्न नसक्ने ठूला र गाह्रा कामहरू छिटो गर्न सक्छ । हाम्रा अहिलेका कम्प्युटरहरूले “बिट्स” (Bits) प्रयोग गर्छन्, जसले या त 0 वा 1 मात्र बुझ्न सक्छ। तर क्वान्टम कम्प्युटिङले “क्यूबिट्स” (Qubits) प्रयोग गर्छ, जुन 0 र 1 दुवै एकैचोटि हुन सक्छ। यो खास गुणलाई “सुपरपोजिसन” (Superposition) भनिन्छ ।

यो प्रविधिको कारण क्वान्टम कम्प्युटरले एकै पटक धेरै काम गर्न सक्छ, जसले यसलाई सामान्य कम्प्युटरभन्दा धेरै छिटो र शक्तिशाली बनाउँछ । यो प्रविधिले विज्ञान, औषधि, र प्रविधिको क्षेत्रमा ठूलो परिवर्तन ल्याउन सक्छ । जस्तै, नयाँ औषधि बनाउन वा जटिल रसायनहरूको अध्ययन गर्न योले धेरै छिटो काम गर्न सक्छ । साधारण शब्दमा भन्दा, क्वान्टम कम्प्युटिङ कम्प्युटरको सुपरहिरो जस्तै हो, जसले असम्भव लाग्ने कुराहरूलाई सम्भव बनाउँछ । क्वान्टम कम्प्युटिङमा धेरै खास कुराहरू छन् जसले यसलाई अनौठो र उपयोगी बनाउँछ । पहिलो कुरा भनेको यो कम्प्युटरले एकै पटक धेरै काम गर्न सक्छ । उदाहरणका लागि, हाम्रो सामान्य कम्प्युटरले एउटा किताबको एक पाना मात्र पढ्न सक्छ भने, क्वान्टम कम्प्युटरले पूरा किताब एकैचोटि पढ्न सक्छ । दोस्रो कुरा, यसमा दुईवटा साना भागहरू (क्यूबिट्स) बीचको विशेष जोडाइ हुन्छ, जसलाई “एन्ट्याङ्गलमेन्ट” (Entanglement) भनिन्छ । यदि एउटालाई छोइयो भने अर्को पनि तुरुन्तै बदलिन्छ, चाहे तिनीहरू जति टाढा भए पनि । यो जोडाइले क्वान्टम कम्प्युटरलाई धेरै छिटो काम गर्न सहयोग गर्छ ।

तेस्रो कुरा, योले गलत जवाफहरूलाई हटाएर सही जवाफ छिटो पत्ता लगाउन सक्छ, जसलाई “इन्टरफेरेन्स” (Interference) भनिन्छ । यी गुणहरूले क्वान्टम कम्प्युटरलाई सामान्य कम्प्युटरभन्दा धेरै बलियो बनाउँछ । यो कम्प्युटरले ठूलो जानकारी हेर्न, नयाँ चीजहरू बनाउन, र गाह्रा गणितका सवालहरू हल गर्न सक्छ । यसको सबैभन्दा ठूलो फाइदा यो हो कि योले एकै पटक धेरै सम्भावनाहरू जाँच्न सक्छ, जसले समय र मेहनत बचाउँछ । क्वान्टम कम्प्युटिङलाई ठूलो सफलता मानिन्छ किनभने योले हाम्रा सामान्य कम्प्युटरहरूले गर्न नसक्ने कामहरू गर्न सक्छ । आजका कम्प्युटरहरूलाई ठूलो र जटिल समस्याहरू हल गर्न धेरै समय लाग्छ, कहिलेकाहीं वर्षौं पनि लाग्न सक्छ । तर क्वान्टम कम्प्युटरले यस्ता समस्याहरूलाई मिनेट वा घण्टामै हल गर्न सक्छ । उदाहरणका लागि, नयाँ औषधि बनाउन सामान्य कम्प्युटरले रसायनहरूको संयोजन जाँच्न दशकौं लिन सक्छ, तर क्वान्टम कम्प्युटरले यो काम छिटो सम्पन्न गर्छ । यो सफलताले विज्ञान र प्रविधिमा ठूलो परिवर्तन ल्याउन सक्छ । अर्को कारण भनेको यसको स्थिरता (Stability) हो । सामान्य क्वान्टम कम्प्युटरहरूमा धेरै गल्ती हुन्छन् किनभने क्यूबिट्स (Qubits) धेरै संवेदनशील हुन्छन् । ताप, आवाज, वा बाहिरी प्रभावले तिनलाई सजिलै बिगार्न सक्छ ।

तर नयाँ प्रविधि, जस्तै “टपोलोजिकल क्वान्टम कम्प्युटिङ” (Topological Quantum Computing), ले यी गल्तीहरूलाई कम गर्छ । यो प्रविधिले “मेजरोना पार्टिकल्स” (Majorana Particles) प्रयोग गर्छ, जसले क्यूबिट्सलाई बलियो र कम गल्ती गर्ने बनाउँछ । यो सफलताले क्वान्टम कम्प्युटरहरूलाई व्यावहारिक बनाउन सक्छ, जसले हामीलाई ठूलो स्तरमा प्रयोग गर्न सहज हुन्छ । यो ठूलो कदमले भविष्यको प्रविधिको ढोका खोलिदिएको छ । माइक्रोसफ्ट मेजरोना १ (Microsoft Majorana 1) माइक्रोसफ्टले बनाएको पहिलो क्वान्टम चिप हो, जुन क्वान्टम कम्प्युटिङको क्षेत्रमा ठूलो उपलब्धिको रूपमा देखिएको छ । यो चिप फेब्रुअरी १९, २०२५ मा पहिलोपटक सार्वजनिक गरिएको थियो । यो चिपले “मेजरोना पार्टिकल्स” (Majorana Particles) प्रयोग गर्छ, जुन विशेष कणहरू हुन् जसले क्वान्टम कम्प्युटरलाई स्थिर र गल्ती कम गर्ने बनाउँछ । माइक्रोसफ्टले यो चिपलाई “टपोलोजिकल कोर” (Topological Core) प्रविधिमा आधारित बनाएको छ, जसले क्यूबिट्स (Qubits) लाई डिजिटल रूपमा नियन्त्रण गर्न सक्छ । सामान्य क्वान्टम कम्प्युटरहरूमा क्यूबिट्स नियन्त्रण गर्न जटिल तरिका चाहिन्छ, तर मेजरोना १ ले यो प्रक्रियालाई सजिलो र सटीक बनाउँछ । यो चिप बनाउन माइक्रोसफ्टले “टपोकन्डक्टर” (Topoconductor) नामक नयाँ सामग्री प्रयोग गरेको छ, जुन इन्डियम आर्सेनाइड (Indium Arsenide) र एल्युमिनियम (Aluminum) बाट बनेको छ । यो सामग्रीले मेजरोना कणहरूलाई नियन्त्रण गर्न र तिनका गुणहरू उपयोग गर्न सहज बनाउँछ ।

माइक्रोसफ्टले यो चिपले एक मिलियन (१० लाख) क्यूबिट्स एउटै चिपमा राख्न सक्ने दाबी गरेको छ, जुन ठूलो कुरा हो किनभने अहिलेका क्वान्टम कम्प्युटरहरूमा मुस्किलले केही दर्जन क्यूबिट्स हुन्छन् । यो संख्याले ठूला औद्योगिक समस्याहरू, जस्तै नयाँ सामग्री बनाउने वा जटिल रसायनिक प्रक्रिया बुझ्ने काममा ठूलो सहयोग गर्न सक्छ । माइक्रोसफ्टले यो चिपले क्वान्टम कम्प्युटरहरूलाई दशकौं होइन, केही वर्षमै प्रयोग गर्न सकिने बनाउने बताएको छ । यो चिप अहिले परीक्षण चरणमा छ र माइक्रोसफ्टको Azure Quantum Labs मा यसको अनुसन्धान भइरहेको छ । वैज्ञानिकहरूले यो चिपको गल्ती दर (Error Rate) मात्र १% भएको पाएका छन्, जुन क्वान्टम कम्प्युटिङको लागि उत्कृष्ट मानिन्छ यो चिपले क्वान्टम कम्प्युटरहरूलाई थप बलियो र उपयोगी बनाउन सक्ने सम्भावना छ । मेजरोना १ लाई ठूलो सफलता मानिन्छ किनभने योले क्वान्टम कम्प्युटिङका ठूला समस्याहरूलाई समाधान गर्न सक्छ । पहिलो, यो चिपले क्यूबिट्स (Qubits) लाई स्थिर बनाउँछ । सामान्य क्वान्टम कम्प्युटरहरूमा क्यूबिट्स संवेदनशील हुन्छन् र सजिलै गल्ती गर्छन् । तर मेजरोना १ ले “टपोलोजिकल क्यूबिट्स” (Topological Qubits) प्रयोग गर्छ, जसले कम गल्ती गर्छ । दोस्रो, यो चिपले ठूलो संख्यामा क्यूबिट्स राख्न सक्छ । एक मिलियन क्यूबिट्स भएको चिपले ठूलो जानकारी विश्लेषण गर्न र जटिल समस्याहरू हल गर्न सक्छ

तेस्रो, यो चिपले डिजिटल नियन्त्रण (Digital Control) प्रयोग गर्छ, जसले क्वान्टम कम्प्युटरलाई सजिलो र सस्तो बनाउँछ । सामान्य क्वान्टम कम्प्युटरहरूमा जटिल एनालग प्रणाली (Analog System) चाहिन्छ, तर मेजरोना १ ले यो प्रक्रियालाई सरल बनाउँछ । यो सफलताले क्वान्टम कम्प्युटरहरूलाई व्यावसायिक प्रयोगको लागि तयार बनाउन सक्छ । उदाहरणका लागि, यो चिपले औषधिमा नयाँ औषधि छिटो बनाउन, वातावरणमा प्लास्टिकको समाधान गर्न, वा नयाँ प्रविधिहरू डिजाइन गर्न सहयोग गर्न सक्छ । माइक्रोसफ्टले यो चिपलाई १७ वर्षको अनुसन्धानपछि बनाएको हो, र यो अहिले परीक्षणको चरणमा छ । यदि यो सफल भयो भने, हामीले भविष्यमा क्वान्टम कम्प्युटरहरू धेरै ठाउँमा प्रयोग गरेको देख्न सक्छौं । अहिले मेजरोना १ परीक्षण र विकासको चरणमा छ । माइक्रोसफ्टले फेब्रुअरी १९, २०२५ मा यो चिप सार्वजनिक गरेको हो, र यो अझै बजारमा बिक्रीको लागि उपलब्ध भएको छैन । यो चिपको काम माइक्रोसफ्टको Azure Quantum Labs मा भइरहेको छ, जहाँ वैज्ञानिकहरू र इन्जिनियरहरूले यसलाई अझ सुधार गर्न काम गरिरहेका छन् । माइक्रोसफ्टले यो चिपले केही वर्षभित्रै ठूलो क्वान्टम कम्प्युटर बनाउन सक्ने दाबी गरेको छ । यो चिपले “टपोलोजिकल क्वान्टम कम्प्युटिङ” (Topological Quantum Computing) प्रयोग गर्छ, जसले क्वान्टम कम्प्युटरहरूलाई पहिलेभन्दा स्थिर र उपयोगी बनाउँछ ।

माइक्रोसफ्टका सीईओ सत्य नडेलाले मेजरोना १ को सफलतामा विश्वस्त देखिँदै LinkedIn मा लेखेका छन्, “हामीले हालै घोषणा गरेको क्वान्टम कम्प्युटिङको सफलताले नयाँ पदार्थको अवस्था (State of Matter) सिर्जना गरेको छ । यो नयाँ सामग्री, टपोकन्डक्टर (Topoconductor), ले हामीलाई पहिलो क्वान्टम प्रोसेसिङ युनिट (Quantum Processing Unit), मेजरोना १, बनाउन सक्षम बनाएको छ । हामी विश्वास गर्छौं कि यो सफलताले हामीलाई केही वर्षमै साँचो अर्थमा उपयोगी क्वान्टम कम्प्युटर बनाउन दिनेछ। यो चिपमा भएका क्यूबिट्स छिटो, भरपर्दो, र साना छन्, र हामी अब एक मिलियन क्यूबिट्सको प्रोसेसर (Million-Qubit Processor) बनाउने बाटोमा छौं। एउटा सानो चिपले आज पृथ्वीका सबै कम्प्युटरले गर्न नसक्ने काम गर्न सक्छ । यो प्रगतिले उत्पादकत्व बढाउँछ, जसले अर्थतन्त्र र विश्वलाई फाइदा पुर्‍याउँछ ।” केही विज्ञहरूले यो सफलताको पूर्ण प्रमाण नभएको भन्दै शंका गरेका छन्, तर माइक्रोसफ्टले यो अनुसन्धान “नेचर” (Nature) जर्नलमा प्रकाशित गरेको छ, जसले यसको वैज्ञानिक आधार बलियो रहेको देखाउँछ । यो चिप अहिले ८ क्यूबिट्सको छ, तर माइक्रोसफ्टको लक्ष्य यसलाई एक मिलियन क्यूबिट्ससम्म पुर्‍याउनु हो। यदि यो सम्भव भयो भने, यो चिपले कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) सँग जोडिएर नयाँ सम्भावनाहरू ल्याउन सक्छ ।

भविष्यमा, मेजरोना १ ले स्वास्थ्य, कृषि, र प्रविधि जस्ता ठूला क्षेत्रहरूमा ठूलो प्रभाव पार्न सक्छ । उदाहरणका लागि, यो चिपले नयाँ औषधि छिटो बनाउन, वातावरण जोगाउन, र नयाँ सामग्री डिजाइन गर्न सक्छ । माइक्रोसफ्टले यो चिपलाई आफ्नो Azure क्लाउड सेवासँग जोड्ने योजना बनाएको छ, जसले विश्वभरका कम्पनीहरूलाई यो शक्ति प्रयोग गर्न सजिलो बनाउनेछ । क्वान्टम कम्प्युटिङ र माइक्रोसफ्ट मेजरोना १ ले हामीलाई नयाँ प्रविधिको युगमा डोर्‍याइरहेको छ । यो प्रविधिको खास गुणहरू, जस्तै सुपरपोजिसन, एन्ट्याङ्गलमेन्ट, र इन्टरफेरेन्स, ले यसलाई सामान्य कम्प्युटरभन्दा धेरै शक्तिशाली बनाउँछ। मेजरोना १ ले क्वान्टम कम्प्युटिङमा ठूलो सफलता प्राप्त गरेको छ किनभने योले गल्ती कम गर्छ, धेरै क्यूबिट्स राख्न सक्छ, र सजिलो तरिकाले काम गर्छ। यो चिप अहिले परीक्षणको चरणमा छ, तर भविष्यमा ठूलो परिवर्तन ल्याउन सक्ने सम्भावना बोकेको छ । यो प्रविधिले विज्ञान, स्वास्थ्य, र उद्योगमा नयाँ ढोका खोल्न सक्छ, र हामीले सोच्न नसकेका कुराहरूलाई सम्भव बनाउन सक्छ । माइक्रोसफ्टको यो प्रयासले हामीलाई भविष्यको कम्प्युटर संसार नजिक ल्याएको छ, र यो हाम्रा लागि एउटा रोमाञ्चक र आशालाग्दो समय हो ।