एनसीआरमा भएको भारी वर्षा, आँधीबेहरी र तुफानका कारण बुधबार दिल्लीबाट श्रीनगर जाँदै गरेको इन्डिगो एयरलाइन्सको विमान एयर टर्ब्युलेन्समा फस्यो । खराब मौसम र ठूलो आँधीबेहरीमा उडिरहेको विमानको अगाडिको भागमा केही क्षति पुग्यो । टर्ब्युलेन्सका कारण विमानमा बसिरहेका २०० भन्दा बढी यात्रुहरूमा त्रास फैलियो ।

सामाजिक सञ्जालमा भाइरल भएको भिडियोमा विमानको तीव्र हल्लाइका कारण यात्रुहरूमा रहेको डर स्पष्ट देख्न सकिन्छ । एयर टर्ब्युलेन्स के हो, यो किन हुन्छ र यो कति खतरनाक छ ? इन्डिगो एयरलाइन्सको विमानमा तृणमूल कांग्रेसको प्रतिनिधिमण्डल पनि यात्रा गरिरहेको थियो ।

‘मानिसहरू नराम्रोसँग चिच्याइरहेका थिए,’ प्रतिनिधिमण्डलकी सदस्य तथा पार्टी सांसद सागरिका घोषले समाचार एजेन्सी पीटीआईलाई बताइन्, ‘केही मानिसहरू प्रार्थना गरिरहेका थिए । मलाई पनि म मर्छु जस्तो लाग्यो । जीवन समाप्त हुँदैछ जस्तो लाग्यो । हामी सबैको ज्यान बचाउने पाइलटलाई सलाम ।’

इन्डिगो एयरलाइन्सले जारी गरेको विज्ञप्तिका अनुसार बुधबार दिल्लीबाट श्रीनगर उडान भर्ने उसको एउटा उडान खराब मौसमका कारण बीच बाटोमा अड्किएको थियो । विमानमा २२७ जना यात्रु थिए । सबै समस्याहरूको बाबजुद क्याबिन क्रूले सबै प्रोटोकलहरू पालना गरे र विमानलाई श्रीनगरमा सुरक्षित रूपमा अवतरण गराए ।

सामाजिक सञ्जालमा भाइरल भएको विमानभित्रको भिडियोमा यात्रुहरू धेरै डराएका देखिन्थे । खराब मौसमका कारण हवाई यात्रा गर्ने मानिसहरूले धेरै पटक यस्तो अवस्थाको सामना गर्नुपर्ने हुन सक्छ । यस्ता घटनाहरूलाई एयर टर्ब्युलेन्स भनिन्छ ।

एयर टर्ब्युलेन्स भनेको के हो ?

जो हवाइजहाजमा यात्रा गरिरहन्छन् उनीहरुलाई एयर टर्ब्युलेन्सको बारेमा थाहा हुन्छ । टर्ब्युलेन्सले विमानको उचाइ र स्थिरतामा परिवर्तन ल्याउँछ । टर्ब्युलेन्सको समयमा विमान जोडले हल्लिन थाल्छ । बीबीसी वेदरका साइमन किङका अनुसार धेरैजसो टर्ब्युलेन्स तब हुन्छ जब माथि वा तलबाट उच्च गतिमा हावा चल्छ ।

धेरैजसो अवस्थामा टर्ब्युलेन्सको कारणले हुने झट्काहरू हल्का हुन्छन् । तर यदि बादल ठूलो र घना छ भने हावाको दिशा र गतिले टर्ब्युलेन्सको तीव्रतालाई खतरनाक रूपमा बढाउन सक्छ । यो क्युमुलोनिम्बस भनिने बादलको कारणले हुन सक्छ । यस्तो बादलको गर्जनको आवाज धेरै ठूलो हुन्छ । जब तिनीहरू एकअर्कासँग ठोक्किन्छन्, बिजुली पनि चम्किन्छ ।

टर्ब्युलेन्सको सबैभन्दा सामान्य कारण बादलहरूबाट गुज्रिरहेको विमान हो । तर टर्ब्युलेन्स अर्को तरिकाले पनि हुन्छ । यसलाई क्लियर एयर टर्ब्युलेन्स भनिन्छ । नामले भनेझैं यसमा बादल देख्न सकिँदैन । यस प्रकारको टर्ब्युलेन्सले अझ बढी समस्या निम्त्याउँछ किनभने यसको भविष्यवाणी गर्न सम्भव छैन ।

‘यस प्रकारको टर्ब्युलेन्स जेट स्ट्रिमको नजिकै हुन्छ,’ उड्डयन विशेषज्ञ तथा व्यावसायिक पाइलट ग्र्याटन भन्छन् । सरल शब्दमा भन्नुपर्दा जेट स्ट्रिमलाई तीव्र गतिमा बग्ने हावाको ‘नदी’ मान्नुहोस्, जुन सामान्यतया ४०–५० हजार फिटको उचाइमा पाइन्छ । जेट स्ट्रिम र वरपरको हावा सामान्यतया प्रतिघण्टा १०० माइलको गतिमा पुग्छ ।

जेट स्ट्रिम वरिपरि हुने ढिलो र तेज हावाहरूबीचको टक्करका कारण टर्बुलेन्स हुन्छ । जेट स्ट्रिमलाई बेवास्ता गर्न गाह्रो छ । उदाहरणका लागि यदि तपाईं युरोपबाट उत्तर अमेरिकाको यात्रा गर्दै हुनुहुन्छ भने यसबाट बच्न गाह्रो छ ।

टर्बुलेन्स कति खतरनाक हुन सक्छ ?

उड्डयन विज्ञहरू भन्छन्, हवाईजहाजहरू सबैभन्दा खराब टर्ब्युलेन्स पनि सहन सक्ने गरी डिजाइन गरिएका हुन्छन् । अहिलेसम्म कुनै पनि विमान टर्ब्युलेन्सका कारण पूर्ण रूपमा नष्ट भएको उदाहरण छैन । टर्ब्युलेन्समा पाइलटहरूले या त आफ्नो गति कम गर्छन् या यात्रुहरूलाई सिट बेल्ट लगाउन भन्छन् ।

खराब अवस्थामा तेज हावाका कारण हुने टर्ब्युलेन्सले विमानको संरचनामा क्षति पुर्याउन सक्छ । यात्रुहरूका लागि जोडदार टर्ब्युलेन्स खतरनाक हुन सक्छ । विमानको गति उच्च भएकाले सिट बेल्ट नलगाउने यात्रुहरू जहाँ पनि ठोक्किन सक्छन् । अमेरिकी राष्ट्रिय यातायात सुरक्षा बोर्डले सन् २००९ देखि २०२२ सम्म अमेरिकी एयरलाइन्सका उडानहरूमा गम्भीर टर्बुलेन्सका १६३ घटनाहरू भएको बताएको छ ।

जलवायु परिवर्तनको असर

क्लियर एयर टर्ब्युलेन्सले गर्दा हुने घटनाहरूको लागि जलवायु परिवर्तन र विश्वव्यापी तापक्रम वृद्धि जिम्मेवार मानिन्छ । मे २०२२ मा मुम्बईबाट दुर्गापुरको लागि उडेको स्पाइसजेटको जहाज एयर टर्ब्युलेन्समा फसेको थियो । उक्त दुर्घटनामा १४ यात्रु र तीन जना क्याबिन चालक दलका सदस्य घाइते भएका थिए ।

एक यात्रुको मेरुदण्ड भाँचिएको थियो । छ महिनापछि ती यात्रुको मृत्यु भयो । सन् १९८० मा इन्डियन एयरलाइन्सको विमान पश्चिम बंगालमाथि उडान भर्ने क्रममा टर्ब्युलेन्समा फसेको थियो । टर्ब्युलेन्सका कारण विमानमा सवार १३२ मध्ये दुई जनाको मृत्यु भयो । ब्लूमबर्गको रिपोर्ट अनुसार टोकियो, मिलान र चिली जाने हवाई मार्गहरूमा थप अवरोध आउन सक्छ ।

पाइलटहरूले टर्ब्युलेन्सको सामना कसरी गर्छन् ?

समाचार एजेन्सी पीटीआईका अनुसार बुधबारको घटनाको बारेमा इन्डिगो एयरलाइन्सले यस्तो भनेको छ, उसका क्याबिन क्रूले प्रोटोकल पालना गरे र विमानलाई श्रीनगरमा सुरक्षित रूपमा अवतरण गराए । यस्तो टर्ब्युलेन्ससँग जुध्न पाइलटहरूलाई विशेष तालिम दिइन्छ ।

उडान भर्नुअघि पाइलटहरूलाई मौसम सम्बन्धी जानकारी दिइन्छ । उडानको लागि रुट प्लान बनाउनुअघि पाइलटहरूले यो जानकारी अध्ययन गर्छन् । यसको अर्थ पाइलटले विमानलाई त्यस्ता मार्गहरूबाट टाढा राख्न सक्छन् जहाँ क्लियर एयर टर्ब्युलेन्सको सम्भावना बढी हुन्छ ।

यही जानकारीको आधारमा पाइलटले विमानको गति घटाउन वा कम उचाइमा उडान गर्ने निर्णय गर्न सक्छन् । क्याबिन क्रूलाई पनि टर्ब्युलेन्ससँग जुध्न तालिम दिइएको हुन्छ । टर्ब्युलेन्समा सुरक्षित रहन यात्रुहरूलाई सिट बेल्ट लगाउन र भारी सामान बाहिर नराख्न सल्लाह दिइन्छ ।

हावाको गडबडी जुनसुकै बेला हुन सक्छ, त्यसैले यात्रुहरूलाई यो समयमा सिट बेल्ट लगाउन सल्लाह दिइन्छ । के टर्बुलेन्सको भविष्यवाणी गर्न सकिन्छ ? के क्लियर एयर टर्बुलेन्सको भविष्यवाणी गर्न सकिन्छ ? विज्ञहरू भन्छन्, यो लगभग असम्भव छ ।

यो भविष्यवाणी गर्न गाह्रो छ र परिस्थिति हेरेर मात्र अनुमान गर्न सकिन्छ । यस्तो अवस्थामा पाइलटहरूले प्रोटोकल पालना गर्छन् । उनीहरूले त्यस क्षेत्रमा उडिरहेका अन्य विमानहरूलाई जानकारी गराउँछन् र नजिकको नियन्त्रण टावरलाई यसको बारेमा जानकारी गराउँछन् ।