अत्यधिक गर्मी
सावधान ! पश्चिम तराईमा तीन दिन तातो हावा ‘लू’को जोखिम
‘लू’ लाग्नुको प्रमुख कारण शरीरमा नुन र पानीको कमी हुनु हो ।
पश्चिम नेपालको तराई-मधेशमा आगामी तीन दिनसम्म तातो हावा र तातो लहर (लू) को जोखिम देखिएको छ । जल तथा मौसम विज्ञान विभागले बिहीबार विशेष बुलेटिन जारी गरी चितवनभन्दा पश्चिमका तराईका जिल्लामा जेठ ४ देखि ६ गतेसम्म तातो हावा तथा तातो लहर चल्न सक्ने जनाएको छ ।
यी क्षेत्रमा अत्यधिक गर्मीको सम्भावना रहेकाले सतर्कता अपनाउन विभागले सुझाएको छ । देशका अन्य क्षेत्रका तराई र भित्री मधेशमा पनि तातो हावा र लहर चल्न सक्ने भएकाले यसका लागि पूर्व सचेतना अपनाउन विभागले आग्रह गरेको छ ।
पछिल्ला दिनमा तराई क्षेत्रको अधिकतम र न्यूनतम तापक्रममा क्रमिक वृद्धि भइरहेको छ । सुदूरपश्चिम र लुम्बिनी प्रदेशका तराई भूभागका केही स्थानमा विगत केही दिनदेखि अधिकतम तापक्रम ४० डिग्री सेल्सियसभन्दा बढी पुगिसकेको विभागले जनाएको छ ।
तातो लहर र हावाबाट कमजोरी हुने, थकाइ लाग्ने, बेहोश हुने, बान्ता हुने जस्ता लक्षण देखिन सक्छन् । तातो हावा र लहरबाट बच्न गर्मीमा चिसो स्थानमा बस्ने, पानी र झोल पदार्थ पर्याप्त पिउने, हल्का कपडा लगाउने, घाममा नजाने लगायत उपाय अपनाउन सुझाइएको छ । यस वर्षको वर्षा याममा गर्मी र वर्षा बढ्ने अनुमान विभागले यसअघि नै गरिसकेको छ ।
मानव शरीरको संरचना अनौठो छ । बाहिरको तापक्रम जति सुकै परिवर्तित भए तापनि शरीर भित्रको तापक्रम सधैं ३७ डिग्री सेन्टिग्रेड नै भइरहन्छ । गर्मीमा जब हामी लापरवाहीपूर्वक बाहिर निस्कन्छौं, तब चर्को घाम र तातो हावाले शरीरको बाहिरी छालालाई अत्यधिक तातो बनाइदिन्छ । जसका कारण हामी ‘लू’को चपेटामा आउँछौं ।
अत्यधिक गर्मीका कारण रक्तनलीहर” फराकिलो हुन्छ । यसले गर्दा रक्तसञ्चार प्रकृया बढ्छ र शरीरभित्रको पानी पसिनाको रुपमा बाहिर निस्कन्छ । रक्तसञ्चार प्रक्रिया बढ्नु र शरीरको रगत तातो हुनाले शरीर भित्रको तापक्रम पनि बढ्छ, जसलाई ‘लू’ लाग्नु भनिन्छ । ‘लू’ लाग्नुको प्रमुख कारण शरीरमा नुन र पानीको कमी हुनु हो ।
पसिनाको रुपमा नुन र पानीको ठूलो मात्रा शरीरबाट निस्कन्छ र रगतको तापक्रम बढाइदिन्छ । टाउको भारी भएको महसुस हुनु, नाडीको गति बढ्नु, रगतको गति पनि तीव्र हुन थाल्नु यसका लक्षणहरू हुन् । त्यस्तै सास गति पनि अनियमित हुनु, ज्वरो बढ्नु, हातको हत्केला र खुट्टाको पैताला पोल्नु, आँखा पोल्नु जस्ता समस्याहरू देखिन्छन् । जसका कारण बिरामी बेहोस हुन्छ र कसै–कसैको यही कारण मृत्यु पनि हुन्छ ।
कागती पानी प्रचुरमात्रामा खानुपर्छ । नुन, चिनी तथा कागतीको रस (भिटामिन–सी) लाई जीवन रक्षक तरल पदार्थ पनि भनिन्छ । साँझको बेला तारिएका खानेकुराहरु तथा चिल्लो–पिरो खानेकुरा खानुहुँदैन । प्रायः हल्का खाना खानुपर्छ । तर, धेरै व्रत बस्नुहुँदैन । मदिरापान नगर्नु नै उत्तम हुन्छ । भोजनमा प्याज, पुदिना, सलाद तथा काँचो आँपको चाना बढी खानुपर्छ ।
थोरैमात्र लापरवाहीले पनि तपाईंलाई लुले आफ्नो शिकार बनाउन सक्छ । त्यसैले हरेक सानोभन्दा सानो कुरामा ध्यान दिनुपर्छ । यदि तपाईं एसी अथवा कुलरको अगाडि बस्नु भएको छ भने कहिले पनि अत्यधिक घाम अथवा हावामा नजानुहोला । एसीमा बस्दा रक्तनलीहरू संकुचित हुन्छन् । अचानक एसीबाट सोझै चर्को घाममा जानाले शरीरको तापमान अचानक परिवर्तन हुन्छ । जसबाट खुम्चिएको रक्तनलीहरू अचानक फैलिन थाल्छ र ब्लड प्रेसर बढ्छ ।
यो स्थितिमा कुनै पनि व्यक्ति लूको शिकार बन्न सक्छ । यसबाट बच्नका लागि एउटा सरल तरिका के छ भने एसीबाट बाहिर आएको केही समयका लागि कुनै शीतल ठाउँमा बसेर शरीरको तापमानलाई सामान्य बनाउनुपर्छ । कुनै पनि प्रकारको क्रिम लगाएर घाममा निस्कनुहुँदैन । क्रिम तैलीय पदार्थ भएकाले त्यसलाई लगाउनाले छालाको रौं छिद्र बन्द हुन्छ। जसबाट पसिना नआउनाले शरीरको तापमान नै असन्तुलित हुनपुग्छ ।
सत्यपाटी संवाददाता । काठमाडौं