एक्लोपन त्यो अनुभूति हो, जब एक व्यक्तिले अरूबाट अलग भएको महसुस गर्छ, र उसलाई बुझ्ने वा समर्थन गर्ने कोही छैन । विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ)ले एक्लोपनलाई प्रमुख स्वास्थ्य समस्याको रूपमा मान्यता दिएको छ । जसले विश्वव्यापी जनसंख्याको एक चौथाईलाई असर गर्छ ।

यसको मतलब अहिले विश्वका करिब २५ प्रतिशत मानिस एक्लोपनको सामना गरिरहेका छन् । यो एक्लोपनले समयसँगै गम्भीर शारीरिक र मानसिक रोग निम्त्याउन सक्छ । यद्यपि, यसलाई ठीकसँग मापन गर्ने कुनै सामान्य तरिका छैन, त्यसैले यसको गम्भीरता बुझ्न र तुलना गर्न गाह्रो छ ।

अनुसन्धानका अनुसार एक्लोपन केवल वृद्धहरूमा मात्र सीमित नभएर पछिल्लो समय यसले युवा पुस्तालाई पनि द्रुत रूपमा लिइरहेको छ । कोभिड–१९ महामारीको बेला यो समस्या झनै बढेको अनुसन्धानले उल्लेख गरेको छ ।

एक्लोपन के हो ?

एक्लोपन त्यो अनुभूति हो जब एक व्यक्तिले अरूबाट अलग भएको महसुस गर्छ, र महसुस गर्छ कि उसलाई बुझ्ने वा समर्थन गर्ने कोही छैन। यो आवश्यक छैन, किनभने शारीरिक रूपमा एक्लो हुनु एक्लोपन हो ।

तर कहिलेकाहीँ हामी अरूको बीचमा हुँदा पनि मानसिक रूपमा एक्लो महसुस गर्न सक्छौं । एक्लोपन तब हुन्छ जब हामीसँग हाम्रा भावनाहरू साझा गर्न कोही हुँदैन वा जब हामीलाई लाग्छ कि हाम्रो सम्बन्ध अवस्थित छैन वा धेरै कमजोर छ ।

एक्लोपन किन ठूलो समस्या बन्यो ?

मानसिक स्वास्थ्यमा असर – एक्लोपनले डिप्रेसन, चिन्ता र तनाव जस्ता मानसिक समस्याहरू बढाउन सक्छ। यसले व्यक्तिलाई उदासी, निराशा र निराशा महसुस गराउन सक्छ ।

शारीरिक स्वास्थ्यमा असर – लामो समयसम्म एक्लोपनले मुटु रोग, उच्च रक्तचाप (उच्च रक्तचाप) र कमजोर प्रतिरक्षा प्रणाली जस्ता शारीरिक समस्या निम्त्याउने अनुसन्धानले देखाएको छ ।

सामाजिक र भावनात्मक प्रभाव – जब एक व्यक्ति लामो समयसम्म एक्लो महसुस गर्दछ, उसले आफ्नो वरपरका मानिसहरूसँग सम्पर्क गर्न असमर्थ महसुस गर्दछ, जसले गर्दा उसको सम्बन्ध र सामाजिक सञ्जालहरू पनि कमजोर हुन सक्छ ।

डब्ल्यूएचओले यसको सामना गर्न के कदम चालेको छ ?

विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्ल्यूएचओ)ले नोभेम्बर २०२३ मा एक्लोपनालाई गम्भीर स्वास्थ्य खतराको रूपमा विचार गर्दै सामाजिक अन्तरक्रियामा नयाँ आयोग गठन गर्ने घोषणा गर्यो । यसको मुख्य उद्देश्य एक्लोपन र सामाजिक अलगावलाई कम गर्न र मानिसहरू एक अर्कासँग जोडिएको सुनिश्चित गर्न विश्वभर के कदमहरू चाल्न सकिन्छ भनेर हेर्नु हो ।

यो आयोगले एक्लोपनको समस्या बुझ्न, सामाजिक सम्पर्क बढाउन र मानिसको मानसिक–शारीरिक स्वास्थ्य सुधार गर्न रणनीति तयार गर्नेछ । यस बाहेक विभिन्न देशमा एक्लोपनको गम्भीरता नाप्न र यसलाई राम्रोसँग बुझ्न सकियोस् भन्ने उद्देश्यले एक्लोपन नाप्ने ग्लोबल इन्डेक्स बनाउने काम पनि भइरहेको छ ।

कुन देशमा मानिसहरु एक्लोपनको सबैभन्दा बढी सिकार भइरहेका छन् ?

जापान – जापानमा विशेषगरी वृद्धवृद्धाहरुमा एक्लोपनको समस्या बढी देखिन्छ । बदलिँदो पारिवारिक संरचना र समाजमा सहरीकरणका कारण मानिसहरु सामाजिक सम्पर्कमा कम छन् । कोभिड–१९ को महामारीले यो समस्यालाई थप गम्भीर बनाएको छ । जापानले एक्लोपनासँग सम्बन्धित सामाजिक र मानसिक स्वास्थ्य समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्न २०२१ मा ‘एकाकीपन मन्त्री’ नियुक्त गरेको थियो ।

संयुक्त राज्य अमेरिका – अमेरिकामा लगभग ५२ प्रतिशत मानिसहरू एक्लो महसुस गर्छन्। विशेषगरी युवा पुस्ता र वृद्धवृद्धा यसबाट बढी प्रभावित भएका छन् । सामाजिक अन्तरक्रियाको कमी, डिजिटल प्रविधिको बढ्दो प्रयोग र मानसिक स्वास्थ्यप्रतिको उदासीनता यसका प्रमुख कारण हुन् । यहाँ, एक्लोपनलाई ‘जनस्वास्थ्य महामारी’को रूपमा हेरिएको छ ।

बेलायत – बेलायतले पनि एक्लोपनको समस्यालाई गम्भीरतापूर्वक लिएको छ । २०१८ मा, यहाँ ‘एकलोपन मन्त्री’ नियुक्त गरिएको थियो । वृद्धवृद्धा र एक्लै बस्ने मानिसमा यो समस्या बढी देखिन्छ । समुदायमा आधारित कार्यक्रममार्फत यसको समाधान गर्ने प्रयास भइरहेको छ ।