सूचनाको शक्ति - The Power Of Information

        

‘गर्मीमा धेरै पानी पिएर मात्र पुग्दैन’

यदि तपाईंको घाँटी लगातार सुख्खा भइरहेको छ, तपाईंलाई रिंगटा लागिरहेको छ, तपाईंको आँखा रातो भएको छ वा गर्मीमा पानीको कमीले तपाईंको पिसाब पहेँलो हुँदैछ भने यो तपाईंको स्वास्थ्यको लागि चेतावनी संकेत हुन सक्छ ।

शरीरमा पानी र इलेक्ट्रोलाइट्सको कमीले तपाईंको स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पार्न सक्छ। यी प्रभावहरूलाई डिहाइड्रेसन भनिन्छ अर्थात् शरीरमा पानीको कमी । डिहाइड्रेसनका कारण अवस्था गम्भीर पनि हुनसक्ने डाक्टरहरु बताउँछन् ।

गर्मीमा लगातार पसिना आउँदा शरीरमा पानीको मात्रा मात्र कम हुँदैन, शरीरमा नुनको मात्रा पनि कम हुन्छ । कार्यालयमा काम गर्नेहरु एसीमा बस्दा पसिना आउँदैन भनेर सोच्नु हुन्छ होला । तर सधैँ एसीमा बस्दा तिर्खा कम हुन्छ । स्वास्थ्य विज्ञहरू भन्छन् कि यसले तपाईंको शरीरमा प्रतिकूल र दीर्घकालीन प्रभाव पार्न सक्छ ।

देशका धेरै ठाउँमा तापक्रम ४० डिग्रीभन्दा माथि छ । कतिपय ठाउँमा मानिसहरूले लूको सामना गरिरहेका छन् । बढ्दो तापक्रममा शरीरको उचित हेरचाह गरिएन भने स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पर्न सक्छ । तसर्थ, स्वास्थ्य विज्ञहरू आवश्यक हेरचाह गर्न सुझाव दिन्छन् ।

डिहाइड्रेसन कहिले हुन्छ ?

  • यदि तपाईं लामो समयसम्म चर्को घाममा हुनुहुन्छ भने हिट स्ट्रोकले डिहाइड्रेसन निम्त्याउन सक्छ ।
  • साथै, यदि समग्र तापक्रम उच्च छ भने, यो एक समस्या हो ।
  • यदि तपाईंलाई पखाला वा कुनै रोग छ भने, तपाईं अझै पनि डिहाइड्रेसन हुन सक्छ ।
  • धेरै रक्सी वा क्याफिनयुक्त पेय पदार्थ पिउनाले शरीरमा पानी कम हुन्छ ।
  • तीव्र व्यायामबाट पसिना आएपछि ।
  • यदि तपाईंलाई धेरै पिसाब लाग्ने औषधि दिइएको छ भने पनि यस्तो हुन सक्छ ।

डिहाइड्रेसनको लक्षण आफैँ कसरी पहिचान गर्ने ?

  • यदि तपाईंलाई धेरै तिर्खा लागेको छ ।
  • यदि पिसाब गाढा पहेंलो छ र कडा गन्ध छ ।
  • यदि तपाईं सामान्य भन्दा कम पिसाब गर्नुहुन्छ ।
  • यदि तपाईं रिंगटा लागेको महसुस गर्नुहुन्छ ।
  • तपाईं थकित महसुस गर्न सक्नुहुन्छ ।
  • मुख, ओठ, जिब्रो सुख्खा भएमा ।
  • यदि आँखा वरपर कालो देखिन्छ ।

यदि तपाईं यस्ता लक्षणहरू अनुभव गर्दै हुनुहुन्छ भने, तपाईंलाई डिहाइड्रेसन हुन सक्ने सम्भावना छ । यस्तो अवस्थामा शरीरमा पानी र नुनको पूर्ति गर्ने प्रयास गर्नुपर्छ र चिकित्सकको सहयोग लिनुपर्छ ।

शरीरमा पानीको कमी हुँदा के हुन्छ ?

शरीरमा पानी घटेको छ भनेर कसरी चिन्ने भनेर धेरैलाई गाह्रो लाग्छ। यसको पहिलो लक्षण हाम्रो पिसाबमा देखिन्छ । पिसाब पहेँलो भएमा वा पिसाबको रंग रातो भएमा शरीरमा पानीको कमी भएको हो ।

लगातार घाममा हिँड्दा वा काम गर्दा शरीरमा पानी मात्र कम हुँदैन, सोडियम, पोटासियम, क्लोराइड र बाइकार्बोनेट जस्ता अन्य इलेक्ट्रोलाइट्सको मात्रा पनि कम हुन्छ । यो अवस्था लामो समयसम्म रह्यो भने शरीरमा म्याग्नेसियम र क्याल्सियमको मात्रा पनि घट्छ ।

वयस्कको शरीरमा ६० देखि ७० प्रतिशत पानी हुन्छ । पानीको यो स्तरमा धेरै भिन्नता भएमा हाम्रो शरीरको मेटाबोलिज्ममा असर पर्छ । अर्थात् खाएको खाना पच्दैन । सास फेर्न गाह्रो हुन्छ । यतिमात्रै होइन, यो अवस्था लामो समयसम्म रह्यो भने व्यक्तिको श्वासप्रश्वास र मस्तिष्कमा असर पर्ने र उनको ज्यान जान सक्ने डर पनि छ ।

पानीको कमीले छाला सुख्खा हुन्छ । विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ)का अनुसार कम पानी पिउनाले मात्रै डिहाइड्रेसन हुँदैन, पखालाले पनि शरीरमा पानीको कमी हुन्छ । पखाला हुँदा पानी र नुनको मात्रा कम हुन्छ ।

यसका साथै बान्ता, पसिना, पिसाब र श्वासप्रश्वासका माध्यमबाट शरीरबाट नुनहरु बाहिरिने गरेको पनि विश्व स्वास्थ्य संगठनले जनाएको छ । यस्तो अवस्थामा व्यक्ति सुस्त हुने, बेहोस हुने, आँखा गढेको र पानी पिउन मन लाग्दैन । विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार यस्तो अवस्था डिहाइड्रेसनको गम्भीर अवस्था हुन सक्छ ।

ओआरएस कत्तिको प्रभावकारी छ ?

  • ओआरएस प्याकेटमा सोडियम क्लोराइड, पोटासियम क्लोराइड, सोडियम साइट्रेट र ग्लुकोज हुन्छ ।
  • डाक्टरका अनुसार चर्को गर्मीमा डिहाइड्रेसनबाट बच्न चाहने हो भने पानी मात्र पिएर काम हुँदैन । पानीसँगै अन्य तरल पदार्थ पनि खानुपर्छ ।
  • अहिलेको चर्को गर्मीमा प्रशस्त पानी पिउनु जरुरी छ तर यसले मात्र शरीरको तिर्खा मेट्दैन । शरीरमा पानीको कमी हुन नदिन सरबत, फलफूलको जुस जस्ता तरल पदार्थ पिउनुपर्छ ।
  • उखुको रसमा अलिकति नुन मिसाएर पिउनु पनि शरीरका लागि फाइदाजनक रहेको उनीहरु बताउँछन् ।
  • गर्मीमा शरीरमा पानीको मात्रा उचित राख्नु महत्त्वपूर्ण हुन्छ । शरीरलाई पानी चाहिन्छ तर एकैपटक धेरै पानी पिउनु पनि उचित नहुने विज्ञहरू बताउँछन् । तसर्थ, विज्ञहरूले तिर्खा लाग्दा पानी पिउन नबिर्सिनु नै एक मात्र उपाय सुझाव दिन्छन् ।
  • तिर्खा लाग्दा एक पटकमा दुई वा तीन गिलास पनि पिउनु हुँदैन भन्ने स्वास्थ्य विज्ञहरू बताउँछन् । बिस्तारै पानी पिउनु राम्रो हुन्छ । यदि तपाईं एक पटकमा धेरै पानी पिउनुहुन्छ भने पेटमा तनावको कारण तपाईंको भोक कम हुन्छ ।

डाक्टरहरु यस्तो सुझाव दिन्छन्

  • गर्मीमा बाहिरको तेलयुक्त खानेकुरा नखाने
  • खाना खाइसकेपछि मात्र घरबाट निस्कनुहोस् वा आफ्नो डब्बा साथमा लैजानुहोस्
  • सिट्रस फलफूल भिटामिन सीको लागि राम्रो हो। खरबुजा, सुन्तला, अंगूर, आँप र अनारलाई आहारमा समावेश गर्नुपर्छ ।
  • अमलामा पनि भिटामिन सी, सोडियम, पोटासियम, म्याग्नेसियम जस्ता तत्वहरू पनि पाइन्छ।

बालबालिकाको शरीरमा पानी कम भए के हुन्छ ?

अहिलेको चर्को गर्मीले बालबालिकालाई उत्तिकै ठूलो समस्यामा पारेको छ । अप्रिल–मे महिनामा विद्यालयमा जाँदा गर्मीमा खेल्छन् । यस्तो अवस्थामा उनीहरुलाई गर्मीले सताउने सम्भावना पनि बढ्छ । खेल्न बाहिर निस्केपछि बालबालिकालाई तिर्खा र भोक याद आउँदैन ।

यसले गर्दा पानीको कमीले समस्या निम्त्याउन सक्छ । त्यसैले अभिभावकहरूले आफ्ना बालबालिकाको विशेष हेरचाह गर्नुपर्छ । विज्ञहरू बालबालिकामा डिहाइड्रेसन रोक्न केही उपायहरू सुझाव दिन्छन् । जस्तैः

  • आमाबाबुले बच्चाहरूलाई दिनभर पानी पिउने कुरामा ध्यान दिनुपर्छ ।
  • बालबालिका खेल्न बाहिर जाँदा पानीको बोतल लिएर जान भन्नुपर्छ । तिनीहरूलाई प्रत्यक्ष घाममा खेल्न पठाउनु हुँदैन ।
  • खरबुजा, काँक्रा, सुन्तला र स्ट्रबेरीजस्ता पानी भएका फलफूल र तरकारीहरू आफ्नो आहारमा समावेश गर्नुपर्छ ।
  • बिहान १० बजेदेखि बेलुका ४ बजेसम्म बालबालिकालाई घाममा खेल्न नपठाउनुहोस् ।
  • बालबालिकाले खुकुलो र हल्का रंगको लुगा लगाउनुपर्छ ।
  • यदि बालबालिकाको शरीरमा पानीको मात्रा धेरै कम भएमा उनीहरुलाई तुरुन्तै ओआरएस (ओरल रिहाइड्रेसन साल्ट) खुवाउनुपर्छ ।

स्रोत : बीबीसी
प्रकाशित मिति : १२ जेष्ठ २०८१, शनिबार ०८:०७

लोकप्रिय