काठमाडौं उपत्यकाको वायु प्रदूषण कम गर्न विज्ञहरूले विभिन्न सुझाव दिएका छन् । कार्यवाहक प्रधानमन्त्री प्रकाशमान सिंहसँगको भेटमा विज्ञहरुले सरकारलाई सुझाव दिएका हुन् । काठमाडौंमा वायु प्रदूषणले खतराको तह पार गरेपछि सरकारले प्रदूषण कम गर्न विज्ञको सुझाव लिएको हो । विज्ञहरूले वायु प्रदूषण कम गर्न हप्तामा दुई दिन सार्वजनिक बिदा दिन सुझाएका छन् ।

त्यस क्रममा विज्ञहरुले सातामा दुई दिन कार्यालय बिदा दिन तथा सवारीसाधनमा जोरबिजोर प्रणाली लागू गर्न सुझाव दिएका थिए । विश्वको वायु गुणस्तर मापन गर्ने एयर क्वालिटी इन्डेक्स (एक्यूआई) सूचकाङ्क अनुसार केही दिनदेखि नेपाल अत्यधिक प्रदूषित देशको सूचीमा परेको छ । एक्यूआई मापनअनुसार शून्यदेखि ५० सम्म ‘स्वच्छ’, ५१ देखि १०० सम्म ‘सामान्य’, १०१ देखि १५० सम्म ‘सम्भावित जोखिम’, १५१ देखि २०० सम्म ‘अस्वस्थकर’, २०१ देखि ३०० सम्म ‘अत्यधिक अस्वस्थकर’ र ३०१ भन्दा माथि ‘खतरनाक’ मानिन्छ ।

हाल काठमाडौंमा वायु प्रदूषणको स्तर ३४८ एक्यूआई पुगी ‘खतरनाक’ श्रेणीमा पुगेको स्वास्थ्य मन्त्रालयले जनाएको छ । मन्त्रालयले उपत्यकामा वायु प्रदूषण बढेसँगै उच्च सतर्कता अपनाउन सबैलाई आग्रह गरेको छ । मन्त्रालयले आज प्रेस विज्ञप्ति जारी गर्दै विश्वको वायु गुणस्तर मापन गर्ने एयर क्वालिटी इन्डेक्स (एक्यूआई) सूचकाङ्कअनुसार केही दिनदेखि नेपाल अत्यधिक प्रदूषित देशको सूचीमा परेकाले सतर्कता अपनाउन सबैलाई अनुरोध गरेको हो ।

मन्त्रालयका प्रवक्ता डा.प्रकाश बुढाथोकीले हालको वायु प्रदूषणका कारण दम, फोक्सो सम्बन्धी रोग, आँखाको समस्या, नाक र घाँटीमा एलर्जी, छालामा समस्या, हृदय रोग तथा दीर्घकालीन स्वास्थ्य समस्या देखिन सक्ने भएकाले संवेदनशील समूहमा पर्ने बालबालिका, वृद्धवृद्धा, गर्भवती तथा दीर्घरोगीलाई विशेष सतर्कता अपनाउन सुझाव दिए । स्वास्थ्य मन्त्रालयले अत्यावश्यक कामबाहेक घरबाहिर ननिस्कन, यात्रा गर्दा अनिवार्य रूपमा मास्क लगाउन र अत्यधिक प्रदूषण भएका क्षेत्रमा नजान सर्वसाधारणमा अनुरोध गरेको छ ।

राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरणले वायु प्रदूषण नियन्त्रण गर्न सबैले आ–आफ्नो क्षेत्रबाट पहल गर्न, स्वास्थ्यमा विशेष सतर्क रहन अनुरोध गरेको छ । गर्मी मौसम बढ्दै जाँदा बढ्दो वन डढेलो, सडक निर्माण, औद्योगिक क्रियाकलाप लगायत कारणले वायु प्रदूषणको स्तर उच्च हुँदै गएको प्राधिकरणले जनाएको छ । प्राधिकरणले वायु प्रदूषणका कारण श्वासप्रश्वास सम्बन्धी समस्या, आँखा पोल्ने, एलर्जी, टाउको दुख्ने लगायत स्वास्थ्यमा समस्या बढ्न सक्ने उल्लेख गरेको छ ।

यसै सन्दर्भमा जनतासँगै उद्योग, व्यवसाय, निर्माण सम्बन्धी काम सञ्चालन गरिरहेका निकायलाई वायु प्रदूषण न्यूनीकरणका लागि आवश्यक सतर्कता अपनाउन आग्रह गरिएको छ । सार्वजनिक यातायातको कम प्रयोग, फोहरको उचित व्यवस्थापन, निर्माण कार्यमा धुलो रोकथाम गर्ने उपाय अवलम्बन गर्न तथा वन डढेलो नियन्त्रण गर्न स्वास्थ्य मन्त्रालय र प्राधिकरणले सम्बन्धित निकायलाई अनुरोध गरेको छ । प्राधिकरणले सम्बन्धित निकायलाई वायु प्रदूषणमापन गरी तत्काल सुधारका उपाय अपनाउन सरकारमार्फत निर्देशन दिएको छ ।

साथै, विपद् न्यूनीकरण प्राधिकरणले आमनागरिकलाई व्यक्तिगत सावधानी अपनाउन, मास्कको प्रयोग गर्न र स्वास्थ्य सुरक्षाका उपायहरू अवलम्बन गर्न आग्रह गरेको छ । वायु प्रदूषण रोक्न सरकारले यथाशक्य छिटो निर्णय गर्ने कार्यवाहक प्रधानमन्त्री सिंहले बताए । सिंहले विज्ञहरूको सुझावका आधारमा अन्य सरोकारवाला निकायसँग समेत छलफल गरेर अघि बढ्ने बताए । उद्योगधन्दा र कलकारखानाको माध्यमबाट भइहरको वायु प्रदूषण रोक्न आवश्यक पहल गर्ने मन्त्री सिंहको भनाइ छ । ‘चाँडै अन्य सम्बन्धित निकायसँग समेत छलफल गरेर तत्काल गर्नुपर्ने काम सरकारले गर्छ । विज्ञको सुझावका आधारमा वायु प्रदूषण कम गर्न तत्काल निर्णय गर्छौं,’ उनले भने ।

• प्रदूषण बढेका बेला घर बाहिर निस्कँदा मास्कको प्रयोग गरौं ।
• गहुँ र धानबाली भित्र्याएपछि पराल वा छवाली बाल्ने काम नगरौं ।
• सवारी साधनको समयमै सर्भिसिङ तथा मर्मत गरौं ।
• फोहोरको सही व्यवस्थापन गरौं, नजलाऔं ।
• घर, सडक तथा सार्वजनिक स्थानको सरसफाइ गरौं ।
• प्लास्टिकको प्रयोग कम गरौं ।
• वन डढेलो हुन नदिऔं, भइहालेमा सकेसम्म छिटो नियन्त्रण गरौं ।