फेब्रुअरी १४, प्रेम र मित्रताको उत्सवको रूपमा मनाइने भ्यालेन्टाइन डे, संसारभरिका जोडीहरूलाई एकअर्कासँगको प्रेम र स्नेह व्यक्त गर्न प्रोत्साहित गर्दछ । यो दिनमा रातो गुलाब, चकलेट, र प्रेम पत्रहरूको आदानप्रदान सामान्य दृश्य हो । तर, यस उत्सवको उत्पत्ति, यसको विश्वव्यापी उत्सवका तरिकाहरू, र यसको समाजमा पर्ने प्रभावलाई लिएर विभिन्न दृष्टिकोणहरू छन् । यस लेखमा, हामी ‘भ्यालेन्टाइन डे’को इतिहास, विश्वभरिका उत्सवका तरिकाहरू, युवामा यसको प्रभाव, र विशेषगरी नेपालको सन्दर्भमा यसको अर्थ र प्रभावलाई विश्लेषण गर्नेछौं ।

‘भ्यालेन्टाइन डे’को इतिहास

‘भ्यालेन्टाइन डे’को उत्पत्ति प्राचीन रोमको लुपर्कलिया महोत्सवसँग जोडिएको मानिन्छ । यो महोत्सव फेब्रुअरी महिनामा मनाइन्थ्यो, जसमा युवाहरूलाई जोडी बनाउन प्रोत्साहित गर्ने परम्परा थियो । पाँचौं शताब्दीमा, पोप गिलासियसले लुपर्कलिया महोत्सवलाई समाप्त गर्दै फेब्रुअरी १४ लाई सन्त भ्यालेन्टाइनको स्मृति दिवसको रूपमा घोषणा गरे । सन्त भ्यालेन्टाइन एक पादरी थिए जसले रोमन सम्राट क्लाउडियस द्वितीयको आदेशको विरुद्धमा गुप्त रूपमा जोडीहरूको विवाह गरिरहेका थिए । यसरी, भ्यालेन्टाइन डेको इतिहास लुपर्कलिया महोत्सव र सन्त भ्यालेन्टाइनको कथासँग जोडिएको छ ।

विश्वव्यापी उत्सव विकसित देशहरू

संयुक्त राज्य अमेरिका, बेलायत, क्यानडा, अष्ट्रेलिया जस्ता विकसित देशहरूमा भ्यालेन्टाइन डे विशेष उत्साहका साथ मनाइन्छ । यहाँका जोडीहरू एकअर्कालाई उपहार, फूल, चकलेट, र प्रेम पत्रहरू प्रदान गर्छन् । यो दिनलाई प्रेम र मित्रताको उत्सवको रूपमा मनाइन्छ, र यो उपहार आदानप्रदान र सामाजिक मेलमिलापको अवसर मानिन्छ । यस दिनको व्यावसायिक पक्ष पनि महत्त्वपूर्ण छ, जहाँ खुद्रा विक्रेताहरूले विशेष बिक्री र प्रचारहरू आयोजना गर्छन् ।

अविकसित देशहरूमा

अविकसित देशहरूमा भ्यालेन्टाइन डे प्रायः पश्चिमी संस्कृतिको प्रभावको रूपमा हेरिन्छ । केही देशहरूमा यो दिनलाई पश्चिमीकरणको प्रतीकको रूपमा लिइन्छ, जसले परम्परागत मूल्य र संस्कृतिमा असर पुर्याउने चिन्ता व्यक्त गरिन्छ । तर, केही स्थानहरूमा यो दिनलाई प्रेम र मित्रताको उत्सवको रूपमा अपनाइएको छ, जसले सामाजिक एकता र सम्बन्धलाई प्रोत्साहन दिन्छ । यस दिवसको प्रभाव मुख्यत युवामा देखिन्छ ।

सकारात्मक प्रभाव

• प्रेम र स्नेह व्यक्त गर्ने अवसर प्रदान गर्दछ ।
• सामाजिक अन्तरक्रिया र सम्बन्ध निर्माणमा मद्दत पुर्याउँछ ।
• उपहार दिने क्रममा रचनात्मकता र विचारशीलता प्रोत्साहित गर्दछ भने यस दिवसको नकारात्मक प्रभाव पनि देखिन्छ ।

नकारात्मक प्रभाव

• सामाजिक अपेक्षाहरूमा मेल खाने दबाब सिर्जना गर्न सक्छ ।
• साथी नभएका व्यक्तिहरूमा असमर्थता वा एक्लोपनको भावना ल्याउन सक्छ ।
• उपभोक्तावाद र भौतिकतावादी सोचलाई बढावा दिन सक्छ ।
• विशेषगरी युवा वर्गमा अस्वस्थ वा जोखिमपूर्ण व्यवहारलाई प्रोत्साहन दिन सक्छ ।
• यस दिवसलाई सामाजिक दृष्टिकोणले हेर्ने हो भने सकारात्मक र नकारात्मक पक्षसामु आउँछ

राम्रो पक्ष

• प्रेम र मित्रताको उत्सवले मानव भावना र सम्बन्धलाई प्रोत्साहन दिन्छ ।
• खुद्रा खर्च मार्फत अर्थतन्त्रलाई सुदृढ गर्न मद्दत पुर्याउँछ ।
• जोड़ीहरूलाई पुनः जडान र सम्बन्धलाई सुदृढ गर्न अवसर प्रदान गर्दछ ।

नराम्रो पक्ष

• प्रेमलाई व्यावसायिक र उपभोक्तावादी दृष्टिकोणबाट हेर्नु यसको वास्तविक मूल्यलाई ओझेलमा पार्न सक्छ ।
• सामाजिक असमानताहरूलाई बलियो बनाउन सक्छ ।
• केही संस्कृतिहरू र धार्मिक मूल्यहरूसँग टकराव हुन सक्छ ।

नेपालमा भ्यालेन्टाइन डेको प्रचलन यस प्रकारको देखिन्छ :

नेपालमा भ्यालेन्टाइन डे पछिल्लो केही वर्षमा लोकप्रिय भएको छ । काठमाडौं, पोखरा, ललितपुर जस्ता शहरहरूमा यो दिन विशेष रूपमा मनाइन्छ । यहाँका युवा जोडीहरू एकअर्कालाई फूल, चकलेट, र उपहार दिन्छन् । विद्यालय र कलेजहरूमा पनि कार्यक्रमहरू आयोजना गरिन्छ । तर, केही परम्परागत समुदायहरूमा यो पश्चिमी संस्कृतिको प्रभावको रूपमा हेरिन्छ र आलोचना पनि गरिन्छ । यस दिनको उत्सवले परम्परागत मूल्य र संस्कृतिमा असर पुर्याउने चिन्ता व्यक्त गरिन्छ ।

निष्कर्ष

भ्यालेन्टाइन डे यस्तो उत्सव हो जसले प्रेम र मित्रताको महत्त्वलाई उजागर गर्छ । यसको इतिहास प्राचीन रोमको लुपर्कलिया महोत्सव र सन्त भ्यालेन्टाइनको कथासँग जोडिएको छ । विकसित देशहरूमा यो दिन विशेष रूपमा मनाइन्छ, जबकि नेपाल जस्ता देशहरूमा पनि यसको प्रभाव बढ्दै गएको छ । युवामा यसको सकारात्मक र नकारात्मक दुवै प्रभाव देखिन्छ । समाजमा यसको प्रभाव मिश्रित छ, जसले प्रेम र मित्रताको महत्त्वलाई प्रोत्साहन दिन्छ ।