शुक्लाफाँटा नगरपालिका–२ लक्ष्मीपुरकी ३३ वर्षीया दुर्गा चौधरीलाई शारीरिक अपाङ्गता छ । उनको कम्मरमुनिको भाग चल्दैन । तीन वर्षको उमेरमै पक्षघात भएर चौधरीको कम्मरमुनिको भाग चल्न छाडेको हो । शारीरिक अपाङ्गताकै कारण उच्च शिक्षा पढ्ने धोको उनको पूरा हुन सकेन ।

गाउँ नजिकैको विद्यालयबाट उनले ५ कक्षासम्मको पढाइ गरेकी छन् । पाँच कक्षामाथि पढ्नका लागि गाउँ नजिकैको सनवोरा नदी तर्नु पर्दथ्यो । ह्विलचियर गुडाएर नदी तरेर टाढाको विद्यालय पुग्न सम्भव थिएन । त्यै भएर उनको उच्च शिक्षा पढ्ने धोको पूरा हुन सकेन ।

‘विद्यालय जाँदासमेत साथीसङ्गीले गाई गोरुजस्तै हिँड्छौँ, जीवनमा के नै गर्न सक्छौँ भनेर नराम्रो तरिकाले जिस्क्याउँथे,’ विगत सम्झँदै उनले भनिन्, ‘त्यसको पर्वाह गरिन, उच्च शिक्षा पूरा गर्ने सपना पूरा नभए पनि निरास भइन, समाजकै अगाडि केही गरेर देखाउने दृढ सङ्कल्पमा अडिग थिएँ, अवसरको खोजीमा थिए, परिवारका लागि बोझ नभएर सहारा बन्ने धोको थियो ।’

विसं २०६४ मा गैरसरकारी संस्थाको सहयोगमा दुर्गाले ६ महिने सिलाइकटाइ गर्ने तालिम लिइन् । तालिम पाएपछि उनको दिनचर्या नै फेरिएको छ । तालिम लिएपश्चात् संस्थाले उपलब्ध गराएको हाते सिलाइ गर्ने मेसिनले उनले गाउँघरमै सिलाइको कार्य गरी कमाइ गर्दै आएकी थिइन् । त्यसै क्रममा सङ्घ संस्थाले सञ्चालन गर्ने सिलाइकटाइ तालिममा सुरुमा सहायक प्रशिक्षकका रुपमा काम दिन्थे ।

‘त्यसबाट आउने पारिश्रमिकले घरको खर्च चलाउन सहज हुन्थ्यो,’ उनले भनिन्, ‘सिलाइकटाइमा एक लेवलको परीक्षा पास गरेपछि प्रमुख प्रशिक्षकका रुपमा नगरपालिकाबाट सञ्चालन हुने तालिममा अब काम पाइन थालेको छ ।’ सिलाइकटाइको दोस्रो लेवलको परीक्षा पास गर्ने उनको धोको छ । तालिम सञ्चालन गरेबापत उनले रु ३० हजारदेखि रु ४५ हजारसम्म पारिश्रमिक बुझ्ने गरेकी छन् ।

तालिम दिने कार्यसँगै उनले शुक्लाफाँटा नगरपालिका–५ वन समिति बजारमा रु दुई लाख लगानी गरी सिलाइकटाइ गर्ने पसल सञ्चालन गरेकी छन् । पसलमा पैसा तिरेर सिलाइकटाइ सिक्न आउने गर्दछन् । दैनिक दुई घण्टा सिलाइकटाइ सिक्नेबाट उनले मासिकरुपमा रु एक हजार शुल्क लिने गर्छिन् ।

दुर्गाको पसलमा अहिले सिलाइकटाइको चार जनाले प्रशिक्षण लिइरहेका छन् । दुर्गाले कपडा कटिङ गर्ने कार्यसँगै जेन्सले लगाउने कमिज, पाइन्ट, कोट र लेडिजले लगाउने ब्लाउज, पेटिकोट, सलवार, कुर्ता लगायत सिलाइ गर्छिन् । भनेकै समयमा कपडा सिलाइ गरी दिने र चाहेकै डिजाइनमा कपडा सिउने भएकाले दुर्गाको पसलप्रति ग्राहकको विश्वास बढ्दो रुपमा रहेको छ ।

‘तालिम सञ्चालन भएका बेला प्रशिक्षकका रुपमा कार्य गर्छु,’ उनले भनिन्, ‘बाँकी समय पसलमै कपडा सिउने कार्यमा खर्चिने गर्दछु, कपडा सिलाइ गरेवापत दैनिक रु दुई हजारदेखि रु चार हजारसम्म कमाइ हुन्छ, सिजनमा त्योभन्दा दोब्बर तेब्बर बढी कमाइ हुन्छ ।’ परिवारमा एक्लो कमाउने दुर्गा नै छिन् । परिवारको पूरै खर्च उनले नै बहन गर्दै आएकी छन् ।

‘बुबा, आमा र भाइको खर्च मैले नै बेहोर्छु,’ उनले भनिन्, ‘शारीरिक अपाङ्गता भएपछि परिवार निकै तनावमा हुन्थे, तालिम लिएर सिलाइकटाइको कार्य गर्न थालेपछि परिवार पूरै खुसी छ, दिनभरि सिलाइ गरेर आएको पैसा आमाको हातमा राखिदिन्छु, उहाँले आँसु झार्नुहुन्छ, भन्नुहुन्छ, हामीले छोरा नै पाएका छौँ, तिमी छोरी हैन छोरा नै हो ।’ घरका लागि आवश्यक सामान खरिद गरेर दुर्गाले नै लग्ने गर्छिन् ।

पसलको भाडा तिरेर बाँकी रकम आमालाई बुझाउने गरेको उनी बताउँछिन् । गाउँकै समूहमा भविष्यका लागि दुर्गाले रकम बचतसमेत गर्दै आएकी छन् । समूहमा उनको रु एक लाख बढी रकम बचत रहेको छ । विगतको जस्तो अहिले सनवोरा नदीसमेत तर्नुपर्दैन । नदीमा पक्की पुल निर्माण भएपछि दुर्गा दैनिक घरबाटै सडकमा ट्राइसाइकल गुडाएर सात किलोमिटरको यात्रा तय गर्दै पसलसम्म पुग्छिन् उनी ।

‘घाम पानी जे भए पनि दैनिक ट्राइसाइकल गुडाएर पसलमा पुग्छु,’ उनले भनिन्, ‘अब बानीनै परिसक्यो, जीवनसँग सङ्र्ष गर्न सिकेको छु, त्यसैले पसल सञ्चालन गर्न सक्षम भए ।’ दुर्गाका बुबा जग्गुराम चौधरी छोरीको सङ्घर्ष देखेर दङ्ग छन् । उनी भन्छन्, ‘शारीरिक अपाङ्गता भएको छोरीले जीवनमा सङ्घर्ष गरी व्यवसायी होला भनेर सोचेका थिएनौँ, गरेर देखाएकी छ, यसमै हामी सन्तुष्ट छौँ, अपाङ्गता भएपछि यसको भविष्य के होला भनेर सोच्थ्यौँ, कमाइ गर्न थालेपछि ढुक्क छौँ, अब चिन्ता छैन ।’

दुर्गाले एक लेवलको कक्षा पास गरे पनि दुई लेवलको कार्य गर्न समक्ष भएको नगरपालिकाको उद्योग शाखाका प्रमुख धनबहादुर चौधरीले बताए । ‘दोस्रो लेवलको परीक्षामा सहभागी गराउनका लागि प्रयास गर्छौ,’ उनले भने, ‘नगरपालिकाबाट सञ्चालन हुने तालिममा प्रशिक्षकका रुपमा दुर्गालाई नै लिँदै आएका छौँ ।’