सुदूरपश्चिमको साँगीतिक पहिचान देउडाले नै बोकेको छ । देउडाका भाका गुन्जिँदा हुरुक्क हुनेको यहाँ कमी छैन । त्यसमा पनि ठाडी भाखाका देउडा मनपराउने जमात अझै पनि छ । देउडाको मौलिक ठाडी भाखाबाटै चर्चाको शिखरमा पुगेका लोकप्रिय देउडा गायक हरिशचन्द्र कडायत बुधबार सदाका लागि अस्ताएका छन् ।
देउडा गायक हरिशचन्द्रले देहलीला त्याग गरेपछि सुदूरपश्चिममा ठाडी भाखाको मेरुदण्डनै भाँचिएको छ । ‘कर्णालीका भेल, कालीको लड्कन्या माछो कर्णालीका भेल ।’ देउडा गायक हरिशचन्द्रको नाम लिनेबित्तिकै सबैले सम्झने चर्चित गीतहरूमध्ये एक हो यो । देउडा प्रस्तुतीमा ठेट शैलीका धनी हरिशचन्द्रको निधनले सुदूरपश्चिमको साँगीतिक क्षेत्रमा स्तब्धता छाएको छ । ठाडी भाखाका औँलामा गन्न सकिने देउडा गायकमध्ये हरिशचन्द्र एक हुन् ।
हरिशचन्द्र सुदूरपश्चिमको विकट पहाडी जिल्ला बझाङको छबिसपाथिभेरा गाउँपालिका–२ मुम्ला (तत्कालीन कणेल गाउँ विकास समिति)मा जन्मिएका थिए । उनका बुबा लालबहादुर र आमा डल्लीदेविका सात सन्तानमध्ये एक हरिशचन्द्रको जन्म वि.सं.२०२६ सालमा भएको हो । उनका चार दाजु र दुई बहिनी छन् । अहिले कैलाली जिल्लाको गौरीगंगा नगरपालिका–६ वनबेहडामा स्थायी बसोबास भएका हरिशचन्द्रका श्रीमती, तीन छोरा एक छोरी छन् ।
हरिशचन्द्र सुदूरपश्चिमको देउडामा ठाडी भाखाका खम्बा भएको यहाँका सर्जकहरूको भनाई छ । उनको निधनबाट देउडा सर्जकले एक अभिभावक गुमाएको संगीत तथा नाट्य प्रज्ञा प्रतिष्ठानका प्राज्ञ तथा वरिष्ठ देउडा गायक नरेन्द्रराज रेग्मी बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘ठाडी भाखामा हरिशचन्द्र भाइको बेग्लै छाप र पहिचान कमाउनुभएको छ ।’
काठमाडौँको रीमा रेकर्डिङ स्टुडियोमा पहिलो पटक हरिशचन्द्रसँगको देउडा गीत रेकर्डिङ गर्दाको स्मरण सुनाउँदै प्राज्ञ तथा वरिष्ठ देउडा गायक रेग्मीले भने, ‘ठाडी भाखामा त उहाँ राजा नै हो । देउडामा उहाँको योगदान अतुलनीय रहनेछ ।’ हरिशचन्द्र जस्तो शैली ठाडी भाखा अरु कसैको नभएको जिकिर गर्दै उनले भने, ‘ठाडी भाखाका नगन्य दुई चार जनामध्ये आफ्नो बेग्लै पहिचान बोकेका हरिशचन्द्रलाई यति चाँडो गुमाउनु दुर्भाग्य हो ।’
अहिले भुवन दाहाल, राजाराम भाट लगायत केही देउडा गायक यस विधामा परिचित नाम भएको उनी बताउँछन् । अढाई दशक लामो देउडा छाएका वरिष्ठ लोक देउडा गायक हरिशचन्द्रको निधनको खबरले स्तब्ध बनाएको छ । देउडाको मौलिक ठाडी भाकाको मेरुदण्ड नै भाँच्चियो । उनी अब हामीमाझ रहेनन् भन्ने विश्वासै गर्न गाह्रो भइरहेको छ ।
देउडा गायक हरिशचन्द्रको निधनको खबर सुनेपछि पत्याउनै गाह्रो भएको अहिलेका लोकप्रिय देउडा गायक लालबहादुर धामी बताउँछन् । ‘मौलिक ठाडी भाकामा देउडा गाउने हरिशचन्द्र दाइ बराबर कोही भएन,’ देउडा गायक धामीले विगत स्मरण गर्दै भने, ‘उहाँका देउडामा ठाडी भाकामा ठेट सुदूरपश्चिमेली मौलिकपन झल्किन्छ ।’
देउडामा सुदूरपश्चिमको मौलिकपना आउनुपर्छ भनी नयाँ पुस्ताका देउडा गायकलाई हरिशचन्द्रले सधैँ सुझाव दिने गरेको सम्झदैँ देउडा गायक धामीले भने, ‘सुदूरपश्चिमका कलाकारले देउडाको ठाडी भाकाका अभिभावक गुमाएका छौं । उनी म लगायतका नयाँ पुस्ताका लागि प्रेरणा हुन । देउडा अरु पनि गाउँछन् तर, हरिश दाइको शैली अविस्मरणीय छ ।’
करिब ५५ वर्षीय उनको धनगढीस्थित सेती प्रादेशिक अस्पतालमा मस्तिष्कघातका कारण निधन भएको हो । करिब एकसातादेखि उपचारार्थ अस्पताल भर्ना भएका थिए । घरमै रहेका बखत एक्कासी स्वास्थ्य अवस्था बिग्रिएपछि परिवारले उनलाई यसअघि नवजीवन हस्पिटल भर्ना गरेका थिए । त्यसको दुई दिनपछि प्रादेशिक अस्पताल लगिएको उनका मित्र बताउँछन् ।
अढाई दशकभन्दा अघिदेखि उनी गायनमा सक्रिय थिए । देउडा गायक हरिशचन्द्रसँगै भोजराज भट्ट, अन्तराम बिष्ट, यज्ञराज उपाध्याय सुदूरपश्चिमका पुराना चर्चित गायकमा पर्छन् । हरिशचन्द्रले २०० भन्दाबढी गीतमा आफ्नो स्वर दिएका छन् । जसमा ‘कर्णालीका भेल’, ‘यो बझाङ्गी काल्या’, ‘ल बिणी खान्याकी’ बढी चर्चित छन् ।
राजेन्द्र भट्ट । महेन्द्रनगर ।