विज्ञापन हो जस्तो समेत नलाग्ने किसिमले पाउडर दुध उत्पादन गर्ने ठूला कम्पनी कपटी र भ्रामक सूचनाहरू लिएर सामाजिक सञ्जालमार्फत नवजात शिशुका आमाबाबुलाई प्रभावित पारिरहेका छन् र आफ्नो व्यापार बढाइरहेका छन् भन्ने विश्व स्वास्थ्य संगठनको अनुसन्धानले देखिएको छ । यी ठूला फर्मुला दुध कम्पनीहरूले आमाबाबु, विशेष गरी आमाहरूलाई सोशल मिडियालगायत सबै अनलाइन प्लेटफर्महरूमा लुकाएर गलत प्रचार गरिरहेका छन् ।
यस सम्बन्धमा, विश्व स्वास्थ्य संगठनले यी ठूला कम्पनीहरूले आफ्नो जीवनको सबैभन्दा संवेदनशील क्षणहरूमा गर्भवती महिला र आमाहरूसम्म प्रत्यक्ष पहुँच प्राप्त गर्न गलत तरिकाले सोशल मिडिया र डिजिटल प्लेटफर्महरू प्रयोग गरिरहेको चेतावनी दिएको छ ।ती कम्पनीले यो मार्केटिङका लागि ठूलो रकम पनि खर्च गर्दै आएका छन् । डब्लुएचओका अनुसार यी ठूला कम्पनीहरूले आफ्ना सामग्री सार्वजनिक रूपमा यस कपटपूर्ण तरिकाले प्रसारित गरिरहेका छन् जुन प्रायः विज्ञापनको रूपमा चिन्न सकिँदैन ।
उल्लेखनीय कुरा के छ भने फर्मुला मिल्कको यो ब्यापार पाँच लाख करोडभन्दा बढीको छ । यस सन्दर्भमा, विश्व स्वास्थ्य संगठनले ‘स्कोप एण्ड इम्प्याक्ट अफ डिजिटल मार्केटिंग स्ट्रेटेजीज फर प्रमोटिंग ब्रैस्ट–मिल्क सब्स्टिट्यूटस’ (आमाको दुध विकल्पहरू प्रवर्द्धन गर्न डिजिटल मार्केटिङ रणनीतिहरूको दायरा र प्रभाव) शीर्षकको नयाँ अनुसन्धान प्रतिवेदन पनि जारी गरेको छ । यस प्रतिवेदनमा, विश्व स्वास्थ्य संगठन ले यी कम्पनीहरूले नयाँ अभिभावक र उनीहरूका परिवारहरूलाई खुवाउने निर्णय र अभ्यासहरूलाई प्रभाव पार्न मद्दत गर्न डिजाइन गरेका डिजिटल मार्केटिङ प्रविधिहरूको रूपरेखा प्रस्तुत गर्दछ ।
यी विज्ञापनहरूको उद्देश्य मानिसहरूलाई यसरी प्रभाव पार्नु हो कि उनीहरूले आफ्ना बच्चाहरूलाई स्तनपान गराउनुको सट्टा ती कम्पनीको प्याकेज गरिएको दूध वा अन्य सामग्रीहरू प्रयोग गर्न मनोवैज्ञानिक रूपमा बाध्य हुनेछन् । तपाईँ हामीले विभिन्न एप्स, भर्चुअल सपोर्ट ग्रुप, ‘बेबी–क्लब’, सशुल्क सामाजिक सञ्जाल प्रभावकारी, प्रवर्द्धन तथा प्रतियोगिताहरू र सल्लाह फोरम वा सेवाहरूमा राखेका व्यक्तिगत जानकारी तथा सूचनालाई यी कम्पनीहरूले सङ्कलन वा खरिद गर्ने गरेको थाहा भएको छ । त्यसपछि यो जानकारी वा सूचनाका आधारमा व्यक्तिगत ‘विज्ञापन’ अभियानहरूमार्फत गर्भवती महिला र आमाहरूलाई प्याकेज गरिएको दूध वा अन्य सामग्रीहरू किन्न लगाउने सूचना पठाउँछन् । यस अनुसन्धान प्रतिवेदनले अचम्मलाग्दो तथ्याङ्क बाहिर ल्याएको छ ।
यस अध्ययनमा शोधकर्ताहरूले सन् २०२१ को जनवरी र जुन बीचमा प्रकाशित बेबी फूडको बारेमा ४० लाख पोस्टहरूको विश्लेषण गरेका थिए । ती पोस्ट २४७ करोड मानिसहरूमा पुग्यो । जसलाई १.२ करोड भन्दा बढी मानिसहरुले लाइक, शेयर वा कमेन्ट गरेका छन् । यी फर्मुला मिल्क कम्पनीहरूले आफ्नो सामाजिक सञ्जाल खातामा दैनिक औसत ९० पटक सामग्री पोस्ट गर्ने गरेका छन्, जुन संख्या २२ करोड ९० लाख प्रयोगकर्तासम्म पुगेको छ । यदि हेर्ने हो भने, यो गैर–व्यावसायिक पोष्टहरू मार्फत स्तनपान सम्बन्धी जानकारी पुग्नेहरूको भन्दा तीन गुणा बढी हो ।
यो व्यापक मार्केटिङ गिमिकले आमाहरूलाई आमाको दूधसँग फर्मुला दूध प्रतिस्थापन गर्न प्रोत्साहित गरिरहेको छ, जसले यसको बिक्री बढाउँदैछ । डब्लुएचओको पोषण र खाद्य सुरक्षा विभागका निर्देशक डा.फ्रान्सेस्को ब्रान्का भन्छन्, ‘डब्बामा आउने दूधको यो व्यावसायिक प्रवर्द्धन दशकौंअघि नै बन्द गरिनुपर्ने थियो । तर अहिले यी फर्मुला दूध कम्पनीहरूले आफ्नो बिक्री बढाउन पहिले भन्दा शक्तिशाली र कपटी मार्केटिङ प्रविधिहरू लगाइरहेका छन् । यो अक्षम्य छ र चाँडै बन्द गर्नुपर्छ ।’ एउटा सानो बजार भएकाले नेपालका बारेमा उल्लेख नगरे पनि प्रतिवेदनले भारतको बारेमा सत्यतथ्य पनि उजागर गरेको छ ।
प्रतिवेदन अनुसार सन् २०१९/०२० मा भारतमा गरिएको मिडिया अनुगमनले चार महिनाको अवधिमा स्तनपान विकल्पहरू, यी प्याकेज गरिएको दूध र आहारलाई प्रवर्द्धन गर्ने डिजिटल मार्केटिङ गतिविधिहरूमा वृद्धि भएको रेकर्ड गरेको छ । खुद्रा सामान बेच्ने रिटेल वेबसाइटहरूले यसमा सबैभन्दा ठूलो भूमिका निर्वाह गरेको थियो । त्यस्ता प्रचारहरू त्यसपछि ट्विटर र यूट्यूबमार्फत पनि गरियो । यस प्रतिवेदनमा डब्लुएचओले अनलाइन सञ्चारसम्बन्धी अनुसन्धान र आमाको दूधको विकल्पको रूपमा प्रयोग भइरहेको प्याकेज गरिएको दूध÷आहारको प्रवर्द्धनमा देशहरूले जारी गरेको प्रतिवेदनलाई समावेश गरेको छ ।
यससँगै धेरै देशका महिला तथा स्वास्थ्य विज्ञहरूको अनुभवमा आधारित रिपोर्टको निष्कर्षका सम्बन्धमा जारी प्रतिवेदनका पनि समेटिएका छन् । यी अध्ययनहरूले कसरी यी भ्रामक मार्केटिङ विज्ञापनहरूले स्तनपानको बारेमा गलत सूचनाहरू फैलाइरहेका छन् र बच्चालाई दुध खुवाउने मामिलामा महिलाहरूको आत्मविश्वास कम गरिरहेका छन् भन्ने देखाएको छ । उल्लेखनीय कुरा के छ भने, डिजिटल मार्केटिङको सहयोगमा डिब्बाबन्द दूधको यो प्रवर्द्धनले सन् १९८१ मा विश्व स्वास्थ्य सभाले पारित गरेको ब्रेस्टफिडिङ अल्टरनेटिभ्सको मार्केटिङ सम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय संहिताको स्पष्ट उल्लङ्घन गर्छ । यो बेबी फूड उद्योगको स्तनपानको प्रवर्द्धनलाई रोक्ने आक्रामक मार्केटिङबाट सर्वसाधारण र आमाहरूलाई जोगाउन डिजाइन गरिएको एउटा ऐतिहासिक जनस्वास्थ्य सम्झौता हो ।
आफ्नो बच्चालाई स्तनपान गराउँदै भारतीय अभिनेत्री नेहा धुपियाँ
विश्व स्वास्थ्य संगठनद्वारा जारी गरिएको तथ्याङ्क अनुसार विश्वव्यापी रूपमा, सन् २०१६ मा, ५ वर्ष मुनिका लगभग १५ करोड ५० लाख बालबालिकाहरू पूर्ण रूपमा विकसित भएका थिएनन् । यी मध्ये ५ करोड २० लाख धेरै पातलो थिए भने ४ करोड १० लाख बालबालिका धेरै तौल थिए । कुनै न कुनै रूपमा, यो सबैको लागि कुपोषण जिम्मेवार थियो । ० देखि २३ महिनाको उमेरमा सबै शिशुलाई स्तनपान गराउने हो भने प्रत्येक वर्ष ८.२ लाखको ज्यान जोगाउन सकिने अनुमान गरिएको छ । यसले बालबालिकाको बौद्धिक विकास मात्र होइन विद्यालयमा उनीहरूको उपस्थितिमा पनि सुधार ल्याउनेछ ।
यतिमात्र होइन, तपाईलाई थाहा छ आमाको दूधमा ग्लिसरोल मोनोलोरेट (जिएमएल) नामक तत्व पाइन्छ, जसले हानिकारक ब्याक्टेरियाको वृद्धिलाई रोक्छ । यसका साथै यसले फाइदाजनक ब्याक्टेरियालाई फलाउन मद्दत गर्छ । साइन्टिफिक रिपोर्ट्स जर्नलमा प्रकाशित एक अध्ययनका अनुसार जीएमएल गाईको दूधमा भन्दा आमाको दूधमा करिब २०० गुणा बढी हुन्छ, जबकि बच्चाहरूको लागि बनाइएको डिब्बाबंद दूधमा यसको मात्रा नगण्य हुन्छ । आजकल धेरै आमाहरूले आफ्ना नवजात शिशुहरूलाई डब्बाको पाउडर दूध र सामग्रीहरू खुवाउँछन् ।
डब्बाको पाउडर दूध स्वास्थ्यका लागि बढी फाइदाजनक भएको भ्रमका कारण आमाहरू यस्तो गर्छन् । तर यो सत्य होइन, आमाको दूध बच्चाहरूको लागि पहिलो खानाको रूपमा सबैभन्दा राम्रो हो । बच्चाहरूको स्वास्थ्यको लागि आमाको दूध कत्तिको महत्त्वपूर्ण छ भन्ने बारे बलियो प्रमाणहरू छन् । यति हुँदाहुँदै पनि विश्वमा अझै थोरै बालबालिकाले त्यो दूध पाउँछन् । यस्तो अवस्थामा फर्मुला मिल्कको सन्दर्भमा यस्तो मार्केटिङ रणनीति जारी रह्यो भने भविष्यमा यो अनुपात अझै घट्न सक्छ जसले यी कम्पनीहरूलाई फाइदा पुग्छ । त्यस्ता डिजिटल मार्केटिङ रणनीतिहरूलाई स्वास्थ्य अधिकारीहरूको निगरानी र छानबिनबाट रोक्न सक्छ ।
अब ब्रेस्टफिडिङ अल्टरनेटिभ्सको मार्केटिङ सम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय संहिता कार्यान्वयन, नियमन र कार्यान्वयनका लागि नयाँ दृष्टिकोणको आवश्यकता छ । यस्तो अवस्थामा जुनसुकै देशमा बसेका जो कोहीले डिजिटल प्रविधिको मद्दतले अन्य कुनै पनि देशमा सजिलैसँग यस्तो प्रचार गर्न सक्छन् र राष्ट्रिय सिमानाभन्दा बाहिर भएकाले कानुनबाट पनि बच्न सक्छन् । यस्तो अवस्थामा डब्लुएचओले बच्चाको खाना बनाउने कम्पनीलाई फर्मुला मिल्कसँग सम्बन्धित भ्रामक विज्ञापन र प्रचार बन्द गर्न आग्रह गरेको छ । साथै यस्ता कम्पनीले आफ्नो फाइदाका लागि बालबालिकाको स्वास्थ्य र भविष्यसँग खेलवाड गर्न नपरोस् भनेर अनुगमनका साथसाथै यस सम्बन्धी कडा कानुन बनाउन सरकारहरूलाई पनि आग्रह गरेको छ ।
आइएनएस–स्वतन्त्र समाचार
सत्यपाटी । ।