रमेश लम्साल/सिबी अधिकारी । काठमाडौं । मुलुकको समग्र पर्यटन प्रवद्र्धन गर्ने जिम्मा लिएको नेपाल पर्यटन बोर्ड अझै प्रविधिमैत्री बन्न सकेको छैन । सूचना प्रविधिको आधुनिक युगमा विद्युतीय प्रणालीबाटै सबै काम हुने भए पनि कागजी प्रक्रियामा नै बोर्डले रु एक करोड ५० लाख रकम खर्च गर्दै आएको छ । बोर्डले प्रचारप्रसारको काममा समेत कागजी युगबाट बाहिर निस्कन सकेको छैन ।
आन्तरिक तथा अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा समेत कागजी पर्चा, पम्प्लेटजस्ता कागजी प्रचार सामग्रीको माग आउने भन्दै बोर्डले त्यस्ता सामग्री प्रकाशन गर्दै आएको छ । पर्यटन प्रवद्र्धनका लागि कागजी सामग्री प्रकाशनमा ठूलो रकम खर्च भए पनि त्यसको उपादेयता भने असाध्यै कम हुने गरेको पाइएको छ । केहीले भने त्यस्तो कार्यलाई अनुत्पादक खर्च भनेर टिप्पणी गर्दै आएका छन् ।
औँलामा प्रविधिको पहुँच तथा एक क्लिकको भरमा संसार थाहा पाउन सकिने गरी प्रविधिको विकास भए पनि बोर्डले प्रचार सामग्रीका नाउँमा पट्यारिला पर्चा, पम्प्लेट, पोष्टर, नक्सा, ‘ब्रोसर’ आदि छाप्दै आएको छ । बोर्डले पर्यटन प्रवद्र्धन भन्दै विभिन्न ३० प्रकारका प्रचार पुस्तिका छाप्ने गरेको छ । ती पुस्तिकामा पदयात्रा, पर्वतारोहण, पुरातात्विक सम्पदास्थल, मठ, मन्दिर आदिका सामग्री समेटिने गरेको छ ।
बोर्डले अघिल्लो वर्ष प्रवद्र्धनात्मक सामग्री उत्पादन शीर्षकमा रु एक करोड ५० लाख बजेट विनियोजन गरेको थियो । सन् २०१८ का लागि भने सो शीर्षकमा रु एक करोड बजेट विनियोजन गरेको छ । पर्चा, पोष्टर पम्प्लेटजस्ता प्रचार सामग्रीलाई क्रमशः कम गर्दै लैजाने योजनामा बोर्ड रहेको छ । बोर्डका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत दीपकराज जोशीले कागजी युगबाट विद्युतीय प्रचार सामग्री उत्पादन, प्रसारण तथा प्रचारमा आफूहरु लागेको बताए ।
विदेशस्थित नेपाली राजदूतावास, कूटनीतिक नियोगबाट कागजी प्रचार सामग्रीको अत्यधिक माग हुने गरेकाले पर्चा, पम्प्लेट छाप्नुपरेको प्रमुख कार्यकारी अधिकृत जोशीको भनाइ छ । ‘अब छाप्नै पर्दा पनि कम छाप्छौँ, नेपालको सबै पर्यटकीय क्षेत्रलाई समेटेर ब्रोसर, पोष्टर र नक्शामात्र छाप्छौं,’ उनले भने । ‘डिजिटल मार्केटिङ’ लाई तीव्रता दिन बोर्डले बजेट तथा कार्यक्रम बनाएर कार्यान्वयनमा लैजाने योजना बनाएको छ ।
प्रमुख कार्यकारी अधिकृत जोशीले ‘वेलकम नेपाल एप’ लगायत विद्युतीय सामग्री निर्माणमा जोड दिइएको जानकारी दिए । बोर्डले विद्युतीय प्रचारलाई प्राथमिकता दिएर अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा नेपालको प्रचारप्रसार गर्न शुरु गरिएको छ । अन्तर्राष्ट्रिय रुपमा प्रख्यात ‘ट्रिप एडभाइजर’, ‘लोन्ली प्लानेट’ जस्ता संस्थासँग बोर्डले प्रवद्र्धनात्मक साझेदारी गरिरहेको छ । यस्तै ‘नेपाल घुम्न जाआँै’ भन्ने सन्देशमूलक श्रव्य दृश्य सामग्री विविसी, सिएनएनमा प्रचार गर्दै आएको छ ।
यस्तै अन्तर्राष्ट्रिय समाचार अनलाइन तथा पोर्टलमा समेत नेपालको पर्यटन प्रवद्र्धनका सामग्री प्रकाशन तथा प्रसारण गरिने जोशीको भनाइ छ । बोर्डलाई आधुनिक प्रविधिमैत्री बनाउन नीति, कार्यक्रम, योजना र बजेट विनियोजन गरिएको भएपनि त्यो पुग्दो हुन सकेको छैन । साधन र स्रोतको अभावमा पनि विद्युतीय प्रचारप्रसारको कामले प्राथमिकता पाउन सकेको छैन ।
सम्पूर्ण प्रचार सामग्री विद्युतीय गर्ने भनेर विगत दुई वर्षदेखि बजेट तथा कार्यक्रम लागू गरेको भए पनि प्रभावकारी रुपमा काम नभएको बोर्डका पूर्व सञ्चालक समिति सदस्य धनेन्द्र श्रेष्ठ बताउँछन् । कागजी सामग्रीमा त्यत्तिकै खर्च हुने र समयको बर्बादी हुने भएकाले प्रचारको उपयुक्त माध्यम डिजिटल मार्केटिङलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ न कि पर्चा, पम्प्लेटको खर्च अनुत्पादकजस्तै देखिएको उनको भनाइ छ ।
बोर्डका सञ्चालक समिति सदस्य दीपक महत कागजी प्रचारको खर्चमात्रै भएको बताउँछन् विद्युतीय प्रचारप्रसारको कामलाई प्रभावकारी बनाउन आफूहरु लागेको र सम्पूर्ण व्यवसायीको पनि त्यसैतर्फ ध्यान दिएको भन्दै उनले उत्पादनमूलक क्षेत्र पहिचान गरेर त्यसैमा लगानी गरिनु नै आजको प्रमुख आवश्यकता रहेकामा जोड दिए ।
संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालय र बोर्डबीच समेत तादम्यता नमिल्दासमेत धेरैजसो काम प्रभावित भएको जानकारी दिँदै उनले निजी क्षेत्रको भावनालाई सम्बोधन गर्ने गरी योजना र कार्यक्रम बनाउनुपर्ने बताए । सन् २०१७ मा बोर्डले अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा नेपालको प्रचारप्रसार गर्न रु आठ करोड बजेट विनियोजन गरेकामा रु छ करोड खर्च भएको थियो ।
सन् २०१८ का लागि जम्मा रु तीन करोडमात्रै बजेट विनियोजन गरिएको छ । यो रकम बेलायती प्रचार संस्था बिबिसी र अमेरिकी प्रचार संस्था सिएनएनमा खर्च गरिनेछ । बोर्डले सन् २०१८ का लागि रु एक अर्ब ३७ करोड बजेट विनियोजन गरेको छ । त्यसमा पर्यटन बजार प्रवद्र्धनका लागि रु ३३ करोड ५० लाख, जनसम्पर्कका लागि रु ३३ करोड र आन्तरिक सम्पदा प्रवद्र्धनका लागि रु २० करोड बजेट खर्च गर्ने योजना छ । टे«किङ एजेन्सिज एशोसिएसन अफ नेपाल (टान)का अध्यक्ष नवराज दाहाल परम्परागत कागजी शैलीको पर्यटन प्रवद्र्धन कार्यलाई क्रमशः कम गर्दै लैजान सुझाव दिन्छन् ।
उनले भने, ‘कागजी शैलीको प्रचारप्रसारले पर्यटन प्रवद्र्धन हुन सक्दैन । विद्युतीय प्रणालीमा नै जानु पर्छ । सबै जानकारी अनलाइनमा नै राखिनु पर्छ । त्यसका लागि टानसमेत सहयोगी हुन्छ ।’ बोर्डका अनुसार सन् २०१७ मा करीब १० लाख पर्यटन नेपाल भ्रमणमा आएका थिए । सरकारले सन् २०२० लाई नेपाल भ्रमण वर्षका रुपमा मनाएर १५ लाख पर्यटक भित्र्याउने लक्ष्य राखेको छ । सो लक्ष्य पूरा गर्नसमेत बोर्डले विद्युतीय प्रचारप्रसारलाई नै बढवा दिनुपर्ने आवश्यकता देखिएको छ । रासस