हाम्रो प्रायः भान्सा कोठामा प्रयोग हुने टिमुरसँग सबै परिचित छन् । तर यसमा पाइने औषधीय गुणबारे कसैलाई थाहा नहुन सक्छ । औषधीय गुणले भरपुर टिमुर स्वास्थ्यका लागि अत्यन्तै लाभदायी मानिन्छ ।

अझ जाडो मौसममा टिमुरको प्रयोग स्वास्थ्यका लागि निकै फाइदाजनक हुन्छ । यसले शरीरलाई बाहिरी तापक्रमसँग सन्तुलनमा राख्न मद्दत गर्छ । साथै, ट्युमरले प्रतिरक्षा प्रणाली पनि बढाउँछ । टिमुर स्वादको लागि मात्र होइन, मसलाको रूपमा पनि काम गर्दछ ।

के हो टिमुर ?

टिमुर बिरुवा नेपालको महाभारत पर्वत श्रृंखलामा १२०० देखि २५०० मिटरको उचाइमा पाइन्छ र खुला मैदानमा हुर्किन्छ । व्यावसायिक रुपमा पनि यसको खेती गरिन्छ । बिरुवाभरि केही चपटा तीखा किनारहरू छन् ।

टिमुरको डाँठको दुबै छेउमा तीखो टिपहरू भएका साना पातका २ देखि ६ जोडी हुन्छन् । टिमुरका फलहरू साना, रातो, व्यासमा चार देखि पाँच मिलिमिटर हुन्छन् । फलको स्वाद तितो, तितो र जिब्रो झनझन गर्ने हुन्छ । यी फलबाट कामवासना पनि आउँछ ।

यसको फल नपाकेपछि हरियो हुन्छ, पूर्ण पाकेपछि रातो हुन्छ । जब धेरै पाक्छ, फल फुट्छ र फलभित्र कालो बीउ बाहिर निस्कन्छ । टिमुरलाई नेपालमा मसलाको रूपमा प्रयोग गरिन्छ । यो विशेषगरी अचार बनाउन प्रयोग गरिन्छ ।

जङ्गली जुँगा मार्ने, पेटको रोग लाग्ने, एन्टिबायोटिक औषधि बनाउन पनि टिमुरको प्रयोग गरिन्छ । यसको फलफूल, रुखको बोक्रा, फूल र सबै अंगहरू टुथपेस्ट, साबुन, अत्तर आदि बनाउन पनि प्रयोग गरिन्छ ।

औषधीय गुण

आयुर्वेदिक पद्धति अनुसार टिमुरको प्रयोग गरिन्छ । दाँत दुख्ने, पेट गडबडी, ज्वरो, हैजा आदि रोगमा टिमुर शीतल स्वभावको हुन्छ । यो शरीरलाई शक्ति र शक्ति प्रदान गर्ने औषधीको रूपमा प्रयोग गरिन्छ । खानामा नियमित मात्रामा टिमुर मिसाउँदा शरीरमा गर्मी बढ्छ ।

गर्मी मौसममा यो बढी फाइदाजनक हुन्छ । टिमुरलाई जोर्नी दुख्ने, पेट दुख्ने र पखाला (उच्च उचाइ) को औषधिको रूपमा पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ । आधुनिक चिकित्साले पनि टूथपेस्ट र अन्य औषधिको निर्माणमा टिमुरको प्रयोग गर्छ ।

टिमुरको नियमित प्रयोगले दृष्टि कमजोर भएका व्यक्तिका लागि फाइदाजनक हुन्छ । टिमुरले कम रक्तचाप भएका मानिसहरूलाई पनि फाइदा गर्छ । गाउँघरमा हात खुट्टा सुन्न भएमा, टाउको दुखेको अवस्थामा र टाउको दुखेको अवस्थामा टिमुरको तेलले मालिस गर्दा निको हुन्छ ।

टिमुरको फलको बोक्राबाट तेल बनाइन्छ । यस्तो तेल सुगन्धित छ । टिमुरमा फस्फोरसको मात्रा पनि हुन्छ, त्यसैले यो हड्डीका लागि निकै उपयोगी हुन्छ । भोक कम लाग्ने समस्या भए पनि टिमुरको प्रयोग गरेर निको पार्न सकिन्छ ।

यसले भूखलाई उत्तेजित गर्ने काम गर्छ । ट्युमरले धेरै पटक क्यान्सरको सम्भावना कम गर्ने काम पनि गर्छ । त्यसैगरी यसले पेटमा रहेका विभिन्न कीरा र जुँगालाई पनि मार्न मद्दत गर्छ ।

कसरी प्रयोग गर्ने ?

१. पेट सम्बन्धी रोगहरू – पाचन कमजोर हुने रोगहरूको लागि यो विशेष रूपमा सफल औषधि हो । यसले वाकवाकी, अपच, वाकवाकी र यस्तै समस्याका कारण पेट फुल्ने उत्तम औषधीको रूपमा काम गर्छ । यसले पेटको कीराको संक्रमणलाई पनि धेरै हदसम्म निको पार्छ ।

टिमुरको सेवन गर्नाले कलेजो बलियो हुन्छ र पेटको पाचन प्रणालीमा सुधार हुन्छ र पाचन प्रणालीको कारणले अनुहारमा भएको इडमा (सुन्निने समस्या) निको हुन्छ । आयुर्वेदमा मिश्री काण्ड र बेल शरबतसँग सेवन गर्नु उत्तम हुने उल्लेख गरिएको छ ।

२. हैजामा टिमुरको प्रयोग – हैजाको संक्रमणमा यो धेरै उपयोगी मानिन्छ । हैजाको उपचारका लागि अस्पताल र डाक्टरको व्यवस्था गर्न गाह्रो भएमा यसको फल वा जराको बोक्रालाई पानीमा उमालेर बनाएको जुस वा काँचो बोक्रालाई थिचेर निकालेको जुसलाई औषधिको मात्रा मिलाएर खाँदा फाइदा हुन्छ । बिरामीको उमेर ।

३. ज्वरो र कफमा – ज्वरो र कफमा, आयुर्वेदले शरिरको पसिना बाहिर निकालेर शरीरलाई हल्का बनाउन यसको पात वा जराको बोक्राको रस उमालेर पिउने निर्देशन दिएको छ । यसमा पाइने उत्तेजक तत्वको प्रभावले शरीरमा पसिना आउनुका साथै ज्वरो र कफको समस्याबाट मुक्ति मिल्छ ।

४. घाँटीको सूजन – टिमुरको ताजा पातलाई चामलको पिठोमा मिसाएर तताएर घाँटीमा बाँधेर राख्दा घाँटीको सूजन हट्छ ।

५. घाउ – घाउमा पनि टिमुरको सेवन लाभदायक हुन्छ । टिमुरको फल खुवाएर, त्यसको धूलो घाउमा छर्केर र त्यसको बोक्राको रसले घाउ धुँदा धेरै फाइदा हुन्छ ।

६. रुमेटोइड आर्थराइटिस – जडिबुटी औषधि अनुसार यसको जराको बोक्रा पानीमा उमालेर पिउने गठियामा धेरै फाइदा हुन्छ ।

७. दाँतका लागि – यसको हाँगा वा काँडालाई पानीमा उमालेर पानीले कुल्ला गर्नाले दाँतको दुखाइमा आराम मिल्छ र हाँगाले दाँत माल्नाले दाँत सफा हुन्छ ।

८. अन्य स्वास्थ्य समस्याहरूमा पनि यो धेरै उपयोगी मानिन्छ – दिमाग, मस्तिष्क, पागलपन, रगत सम्बन्धी समस्याहरू आदि । यसलाई बाथ, ट्युमर, पेट रोग, आँखा, कान र ओठको रोग, टाउको दुखाइ, दम, फ्ली सम्बन्धी रोगमा औषधीय रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ । रोग आदिको मात्राः सामान्यतया वयस्क व्यक्तिको लागि यसको फलको मात्रा २ देखि ५ तोला र जराको बोक्रा १ देखि २ तोलासम्म लिन सकिन्छ ।