इतिहास र सभ्यता हिजोको आजै बनेका हुँदैनन् । सयौं वर्षको कालखण्डका अनेकौं तथ्यहरूको उत्खनन–अन्वेषण, अभिलेखीकरण र प्रमाणीकरण जस्ता कार्यहरूको बलमा मात्रै सभ्यता निर्माणको वास्तविक इतिहास बन्छ र जान्न सकिन्छ ।

तर दुर्भाग्यपूर्ण भन्नुपर्छ, नेपाल–सभ्यताको निर्माण–पुनर्निर्माणमा जोडिएका विभिन्न तथ्य–पक्षहरूको जगेर्ना गर्न सरकार तथा सम्बन्धित निकायहरू चुकिरहेका छन् । इतिहास सम्पदा संरक्षणमा हाम्रा राज्य संयन्त्रहरूको होस्ल्याङे प्रवृत्ति देख्न सकिन्छ ।

मन्दिरै–मन्दिरको शहरको उपमाबाट चिनिएको काठमाडौं उपत्यकामा के–कति पुरातात्विक सम्पदा छन्, कति जोगिएका छन्, कति लापरबाह अवस्थामा छन् वा कति नामेट भइसके भन्ने विषयमा सम्बन्धित अधिकारीहरू नै बेखबर छन् ।

मध्यबानेश्वरमा रहेको एक ढुंगेधारा र बनाइएको विश्राम स्थल ।

वसन्तपुरमा व्यापारी ।

काठमाडौंको भेडासिंस्थित शिव मन्दिर परिसरमा माटाका भाँडा व्यापारीले छाडेको फुटेका भाँडाहरु ।

वसन्तपुर दरवार क्षेत्रमा पार्क गरिएको मोटर साइकलहरु ।

पशुपतिको राम मन्दिरमा जस्तापाला लगाएर बन्द गरिएको ढोका र प्वाल पारिएको भित्ता ।

मृगस्थलीको एक पुरातात्विक भवन परिसरमा टाँगिएको बोर्डहरु ।

पाटन दरवार क्षेत्रमा ढल निर्माणका क्रममा राखिएका ढुंगाहरु ।

शंखमुल घाट नजिकै मन्दिरमा डोरी टाँगेर सुकाइएको कपडाहरु ।

शंखमुलको जगतनारायणको मन्दिर परिसरमा बाँधिएको गाई ।

पाटन दरवारको एक मन्दिरको भित्तामा रंगले लेखिएको अवस्थामा ।

पाटन वंगलामुखीमा एक विहार नजिकै रहेको छोरतेन र फ्याकिएको त्रिपाल ।

यही टिठलाग्दो अवस्था अहिले विद्यमान छ । नेपाल पहिचानका अनेक आधारहरुमध्ये एक सांस्कृतिक सम्पदा पनि हो । सांस्कृतिक सम्पदाहरुले नै नेपालको आधा पहिचान बोकेको छ । नेपाली पहिचान झल्काउने सम्पदाहरुको संरक्षण र संवद्र्धन गर्नु सरकारको पहिलो प्राथमिकता हुनुपर्ने हो ।

देशको पहिचान बोक्ने सम्पदाहरुको नै संरक्षण भएन भने नेपालको मान र प्रतिष्ठा जोगिन कसरी सक्छ ? तर अवस्था त्यस्तो छैन । काठमाडौं उपत्यकाका अधिकांश सांस्कृतिक सम्पदाहरु जिर्ण र बेवारिसे छन् । कतै फोहोरै फोहरे त कतै पानी आउने परम्परागत ढुंगे धाराहरुलाई संरक्षणको साटो बेन्चहरु राखेर छोपिएको छ ।

फुटपाथका पसलहरुले सम्पदा परिसर छपक्कै छोपिएको छ । सम्पदाका भित्तामा किला ठोकेर व्यापारका सामग्रीहरु झुन्ड्याइएको छ भने सम्पदा वरपर सजावटका लागि राखिएका गमलाहरु फुटेर मानिसलाई गिज्याइरहँदा समेत त्यसको संरक्षण गर्न कोही जागरुक बनिरहेका छैनन् ।

मन्दिर परिसरमै पार्किङ छ, जसले बोल्न नसक्ने सम्पदाहरुलाई हेपिरहेको भान दिलाउँछ । अझ भनौ पार्किङले सम्पदा छोपिएको छ । नेपालको पहिचान दिने सम्पदाको पुनः निर्माण त परको कुरा भएका सम्पदाहरुको संरक्षण गर्न समेत सरकार लाचार छ । सम्पदा ढाक्नेगरी जताततै ढुंगा, बालुवा, गिटीह थुपारिएको छ ।