प्रत्येक दुई मिनेटमा एक महिलाको गर्भावस्था वा सुत्केरी हुँदा मृत्यु हुने गरेको संयुक्त राष्ट्रसंघीय निकायले सार्वजनिक गरेको एक प्रतिवेदनमा जनाएको छ । यो प्रतिवेदनले मातृ मृत्युदरको प्रवृति, हालैका वर्षहरूमा महिलाको स्वास्थ्यको लागि डरलाग्दो अवस्था देखाएको छ, किनकि विश्वका लगभग सबै क्षेत्रहरूमा मातृ मृत्यु या त बढेको छ वा स्थिर छ । सन् २०२० मा प्रति एक लाख जीवित जन्ममा २२३ जना सुत्केरी महिलाहरुको मृत्यु भएको थियो ।
विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनको एक रिपोर्टले जनाए अनुसार यो मृतुदर संख्या सन् २०१५ र सन् २००० को भन्दा केहि घटेको छ । सन् २०१५ मा २२७ र सन् २००० मा ३३९ सुत्केरी महिलाहरुको मृत्यु भएको थियो । विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनले गर्भावस्था वा सुत्केरीका क्रममा हुने मृत्युमध्ये अधिकांशलाई रोकथाम गर्न सकिने बताएको छ तर त्यसलाई न्यूनीकरणमा प्रगति नभए सन् २०३० सम्ममा थप १० लाखभन्दा बढी महिलाको ज्यान जोखिममा पर्ने सम्भावना भएको बताएको छ ।
संगठनका महानिर्देशक टेड्रोस अधानोम गेब्रेयससले भनेका छन्, ‘अझै पनि उच्च गुणस्तर, सम्मानजनक स्वास्थ्य सेवामा पहुँच नभएका विश्वका लाखौं महिलाहरूको लागि यो स्तब्ध परिणाम हो, महिलाहरुको गर्भावस्था खतरनाक अनुभव हो ।’ संयुक्त राष्ट्र एजेन्सी प्रमुखले स्वास्थ्य सेवामा पहुँचमा क्षेत्रीय असमानतातर्फ ध्यानाकर्षण गराउदै महिला र केटीहरूलाई बच्चा जन्माउनुअघि, समयमा र पछि महत्वपूर्ण स्वास्थ्य सेवाहरूमा पहुँच सुनिश्चित गर्न आवश्यक रहेकोमा जोड दिएका छन् ।
आफ्नो प्रजनन अधिकारको पूर्ण उपयोगका लागि यी सेवाहरू सुनिश्चित गर्न जरुरी रहेको उनले बताएका छन् । विश्व बिस्तारै कोभिड–१९ को महामारीबाट बाहिर आइरहेको छ, र कोरोना भाइरसको जोखिमले गर्भावस्थाको समयमा जोखिम बढाउन सक्छ भनेर अनुसन्धानले देखाउँछ । मातृ मृत्युमा यस विश्वव्यापी स्वास्थ्य प्रकोपको वास्तविक हदको पूर्ण मूल्याङ्कन गर्न थप अनुसन्धान प्रयासहरू आवश्यक रहेको विज्ञहरूले औंल्याएका छन् ।
राष्ट्रसंघीय स्वास्थ्य एजेन्सीको ‘ट्रेन्ड्स इन मातृ मृत्युदर’ नामक प्रतिवेदनमा सन् २००० देखि २०२० सम्म राष्ट्रिय, क्षेत्रीय र विश्वव्यापी स्तरमा भएका मातृ मृत्युका बारेमा जानकारी सङ्कलन गरिएको छ । प्रतिवेदनका अनुसार सन् २०२० मा विश्वभर दुई लाख ८७ हजार मातृमृत्यु भएको थियो, जुन सन् २०१६ को तीन लाख ९ हजारको तुलनामा केही घटेको देखाउँछ ।
आय, शिक्षा, वर्ण, जातीय असमानताका कारण सीमान्तकृत महिलामा जोखिम बढेको विज्ञहरू बताउँछन् । यी महिलाहरूसँग धेरै आवश्यक प्रसूति हेरचाहमा कम पहुँच छ, जबकि उनीहरूले गर्भावस्थाको समयमा पूर्व–अवस्थित स्वास्थ्य समस्याहरू अनुभव गर्ने सम्भावना बढी हुन्छ ।
सङ्गठनका अनुसार सन् २०३० सम्ममा प्रति एक लाख जीवित जन्ममा ७० भन्दा कम मातृमृत्यु हुने लक्ष्य राखेर सन् २०१५ मा दिगो विकास लक्ष्य एजेन्डा कार्यान्वयन गर्ने देशहरूले प्रतिबद्धता गरेकाले यस्तो परिणाम आएको हो । प्रतिवेदनले सन् २००० देखि २०१५ सम्ममा मातृमृत्यु घटाउन केही ठोस प्रगति भएको देखाएको छ, तर ठूलो प्रगति रोकिएको र केही अवस्थामा उल्टो भएको छ ।
२७ करोड महिलाको परिवार नियोजनका आधुनिक विधिहरूमा पहुँच छैन । आय, शिक्षा, वर्ण, जातीय असमानताका कारण सीमान्तकृत महिलामा जोखिम बढेको विज्ञहरू बताउँछन् । यी महिलाहरूसँग धेरै आवश्यक प्रसूति हेरचाहमा कम पहुँच छ, जबकि उनीहरूले गर्भावस्थाको समयमा पूर्व–अवस्थित स्वास्थ्य समस्याहरू अनुभव गर्ने सम्भावना बढी हुन्छ ।
यो प्रतिवेदन विश्व स्वास्थ्य संगठन, संयुक्त राष्ट्र जनसंख्या कोष, विश्व बैंक समूह र संयुक्त राष्ट्र संघ कार्यालयको जनसंख्या शाखा सम्मिलित अन्तर–एजेन्सी समूहको तर्फबाट संयुक्त राष्ट्र स्वास्थ्य एजेन्सी, संयुक्त राष्ट्र मातृ मृत्यु अनुमानद्वारा तयार गरिएको हो । संयुक्त राष्ट्र सङ्घीय जनसङ्ख्या कोषका कार्यकारी निर्देशक डा नतालिया कानेमले अझै पनि ठूलो सङ्ख्यामा महिलाको गर्भावस्था र सुत्केरी हुँदा मृत्यु हुने गरेकोमा चिन्ता व्यक्त गरेकी छन् ।
उनले आक्रोश व्यक्त गर्दै एक वर्षमा दुई लाख ८० हजारभन्दा बढीको ज्यान जाने अवस्था पूर्णरुपमा अनुचित भएको बताइन, ‘हामीले अझ राम्रो गर्न सक्छौं, र हामीले, परिवार नियोजनमा तुरुन्तै लगानी गरेर र ९० लाखभन्दा बढी मिडवाइफहरूको विश्वव्यापी कमीलाई पूरा गर्नुपर्दछ, जसबाट प्रत्येक महिलालाई उनीहरूलाई आवश्यक पर्ने जीवन बचाउने हेरचाह प्राप्त गर्न सकिन्छ । हामीसँग यी मातृ मृत्यु रोक्नका लागि उपकरण, ज्ञान र स्रोतहरू छन्, हामीलाई केवल राजनीतिक इच्छाशक्ति चाहिन्छ ।’
प्रतिवेदनको एउटा महत्त्वपूर्ण निष्कर्ष यो हो, मातृ मृत्यु मुख्यतया विश्वका गरिब देशहरू र हिंसात्मक द्वन्द्वको जोखिममा रहेका देशहरूमा हुन्छ । सन् २०२० मा कुल मातृ मृत्युको ७० प्रतिशत सब–सहारा अफ्रिकामा भएको थियो । त्यही समयमा, गम्भीर मानवीय संकटको सामना गरिरहेका ९ देशहरूमा, मातृ मृत्युदर (प्रति १ लाख जीवित जन्ममा ५५१ मातृ मृत्यु) विश्वव्यापी औसत (प्रति १ लाख जीवित जन्महरूमा २२३ मातृ मृत्यु) भन्दा दोब्बर थियो ।
यी मृत्युका मुख्य कारणहरू गम्भीर रक्तस्राव, उच्च रक्तचाप, गर्भावस्थामा हुने संक्रमण, असुरक्षित गर्भपतनका कारण हुने जटिलताहरू र गर्भावस्थामा बिग्रने मलेरिया, एचआइभी एड्स लगायत स्वास्थ्य समस्याहरू हुन् । आठ प्रसवपूर्व जाँचहरू सिफारिस गरिएको छ, तर तथ्याङ्कहरूले देखाउँछन्, त्यस्ता चारवटा जाँचहरू पनि झन्डै एक तिहाइ महिलाहरूका लागि सम्भव छैन, न त उनीहरूले प्रसवोत्तर हेरचाह प्राप्त गर्न सक्षम छन् ।
सत्यपाटी संवाददाता । काठमाडौं