कुकुर साँच्चै भैरवको वाहन हो या होइन, थाहा छैन तर मानिसको भने पक्का हो भन्दा फरक नपर्ला । सम्भवतः वाहन मात्रै होइन, बहाना पनि हो कुकुर, मित्रताको, प्रेमको । महाभारतकालीन समयमा कुकुर पनि पाण्डवहरूसँगै स्वर्ग जाने बाटोमा सँगसँगै गएको कहानी त हामी सबैले सुनिआएकै हो । तर, आज म तपाईँहरूलाई स्वर्ग त होइन, अमेरिकासम्म पुगेको नेपालको सडके कुकुरको कहानी सुनाउँदैछु ।

महाभारतको अन्त्यमा पाँच पाण्डवलाई पछ्याउँदै एउटा कुकुर हिमालय पर्वतसम्म पुग्छ । सानैदेखि बुबाको मुखबाट महाभारतको कुकुरबारे सुन्दै आएकाले होला, मलाई कुकुरसँग बाल्यकालदेखि नै लगाव महसुस हुन्छ । स्वर्ग जाने बाटोमा पाण्डवका चार भाइ र द्रौपदी मर्छन् तर युधिष्ठिरको पछि लाग्दै गएको कुकुरले भने स्वर्गको प्रवेशद्वारसम्मै युधिष्ठिरको साथ छोड्दैन । युधिष्ठिरलाई लिन विमान आउँछ तर कुकुर स्वर्ग लैजान नमिल्ने हुन्छ ।

यात्राभरि साथ दिएको कुकुरलाई कसरी छोडेर जाने ? युधिष्ठिरको मन मान्दैन । युधिष्ठिरले अनुनयविनय गरेपछि अन्ततः उक्त एकलास यात्रामा साथ दिने कुकुरलाई पनि विमान चढाएर स्वर्ग लगिन्छ । सानो बेला बुबाको कथावाचन सुन्दा फिलिम नै हेरेजस्तो लाग्थ्यो । तर, यसपटक हामीले पनि हाम्री प्यारी ‘कोको’लाई विमान चढायौँ, तर अमेरिकाको । कोको, अब त आप्रवासी भएकी छे । माइती छोडेर पराइ घर पुगेजस्तै भएकी छे ऊ ।

आप्रवासी भएकी कोको खास हामीले उद्धार गरेर ल्याएका हौँ । मलाई अझै पनि याद छ, २०१८ को मार्चमा कोको उद्धार गर्ने समयमा म एक साप्ताहिक धार्मिक कार्यक्रमका लागि सौराह गएको थिएँ । त्यसदिन फोन उठाउन नमिल्ने गरी कार्यक्रममा सहभागी भएको थिएँ । कोठामा आएर हेर्दा त एक दर्जन मिसकल आएका रहेछन् । जसमा आधा दर्जनजति मेरी श्रीमतीका थिए भने आधा दर्जन साथी कपिल काफ्लेका । दुवैलाई ‘कल ब्याक’ गरेँ ।

नेपालगन्ज बीपी चोकमा एउटी सुत्केरी कुकुर बच्चासहित घाइते भएर अलपत्र अवस्थामा भएको कुरा सामाजिक सञ्जालमा आएको रहेछ । खोज्दै जाँदा थाहा भयो, इवा नामकी विदेशी कुकुरप्रेमीले ‘फोस्टर होम’ खोजिराखेकी रहिछन् । तर, समाचार आएको थाहा पाउनेबित्तिकै मेरी श्रीमतीले दिउँसो नै चार बच्चासहितको कुकुर ‘कोको’ घर ल्याइसकेकी रहिछिन् । एक हप्तापछि घर आउँदा घरभरि भर्खर आँखा उघ्रेका कुकुरका बच्चाहरू नाचिरहेका थिए ।

छोराको खुसीको सीमा थिएन । सबै कुकुरको बच्चा घरभित्र ल्याएर खेलाउने उसको नियमित दैनिकी भएको थियो । दुई छाउरा छिमेकीहरूले लिएर गए । बाँकी दुई छाउरी कसैले लगेनन् । प्रायःजसो पोथी कुकुर कमैले रुचाउँछन् । त्यसैले कोकोसहित उनीहरूलाई हामीले नै हुर्कायौँ । खोप लगायौँ । नियमित सरसफाइ गर्यौँ । तर, एक दिनको कुरा हो । म अफिसबाट फर्किंदा देखेँ, कोकोकी छोरी जोजो नमज्जाले बिरामी परिछ ।

एनिमल नेपालका भेट डाक्टर अतिस यादवलाई तत्कालै बोलाएर हामीले जचायौँ । उनले औषधि लेखिदिए । म औषधि लिन हतारहतार एग्रोभेट जान खोज्दै थिएँ । तर, जोजो कुदेर घरबाहिर फुत्त गई । आँगनमा फनफनी घुमी । अगाडि नालीमा हाम फाली । त्यहाँबाट उठेर घर पछाडि हुँदै दक्षिणतिर गई । बिरामी छाउरी किन यसरी रन्थनिँदै भागेकी होली ? हामी छक्क पर्यौँ । यतिञ्जेलमा झमक्क साँझ परिसकेको थियो ।

त्यही पनि बाइक लिएर खोज्न हिँडेँ, तर अहँ ! जोजोलाई कतै भेटिएन । रातको १० बजिसक्दा पनि जोजो घर आइन । बिहान त कसो नआऊली र भन्दै मैले श्रीमती र छोरालाई सम्झाएँ । भोलिपल्ट बिहान । जोजो भेटिई । तर, मरेको अवस्थामा । घरमा काम गर्ने मिस्त्रीले जोजो झाडीमा मरेको फेला पारेछन् र घरमा खबर गरेका रहेछन् । म अफिसबाट आउँदा जोजोको लास घरअगाडि लडिरहेको थियो ।

मेरी श्रीमती र छोराको रुवाबासी चलिरहेको थियो । पहिलो पटक मैले जोजोको समाधि आफ्नै घरको बगैँचामा बनाएँ । रामनामी ओढाएँ । अबिर टीका लगाइदिएँ । केही नुन हालेर पुरिदिएँ । माथिबाट धुपकाँटी बालिदिएँ । अनि ‘महाभारतको कुकुरजस्तै तिम्रो पनि स्वर्गबास होस्’ भन्दै उठेँ । हामीलाई थाहा थिएन, स्वर्गको ढोका यति धेरै खुल्ला भएको रहेछ कि दिदी जोजो मरेको केही दिनमै उसकी बहिनी जेनी पनि मरी । जेनीको पनि हामीले समाधि बनायौँ ।

अब घरमा कोको एक्लै भएकी थिई । दुवै बच्चा मरेको पीडा सहन नसकेर कोको पनि बिरामी पर्न थालेकी थिई । चिकित्सकका अनुसार कोकोलाई डिप्रेसन देखियो । अधिकांशलाई लाग्छ, मानिसहरू मात्रै डिप्रेसनको सिकार हुन्छन् तर होइन । पशुहरूमा पनि डिप्रेसन देखिन्छ । होइन भने कोको केही नखाने, खालि झोक्राउने हुँदैन्थी । त्यसबेला मेरो बुबा बिरामी हुनुभएकाले मेरो काठमाडौं–नेपालगन्ज हप्तैपिच्छे आउजाउ भइरहेको थियो ।

त्यहीबेला श्रीमतीसँग कुरा कोकोको उपचार काठमाडौंमा गर्ने हाम्रो सल्लाह भयो । मेरी श्रीमतीले बुद्ध एयरको प्लेनमार्फत कोकोलाई काठमाडौं पठाइन् । म बुबाको उपचारको लागि काठमाडौंस्थित नर्भिक अस्पतालमा थिएँ । अस्पतालको १०० मिटर अगाडि पशु अस्पतालमामा रिता थापाले कोकोलाई भर्ना गर्नुभएछ । म कोटेश्वरबाट नर्भिक धाइरहने । कुकुरले १ किलोमिटर वरिपरिको गन्ध थाहा पाउँछ भन्छन् ।

आफ्नो मालिक यतै नजिक भएको गन्ध उसले थाहा पाएर हो या के हो, कोको त एक दिन अस्पताल गेट नाघेर स्वाठ्ठै भागिछ । त्यसपछि फेरि सुरु भयो, रुवावासी । रिता थापा, एनिमल नेपालको तत्कालीन कार्यकारी उत्तम काफ्ले, मित्र कपिल काफ्लेलगायत सबैजना कोको खोज्न लाग्यौँ । ट्राफिकका सीसीटीभी क्यामेरा चेक गर्यौँ । तर अहँ ! कोको भेटिएन । सामाजिक सञ्जालमा कुकुर भेट्नेलाई २५० डलर दिने भनी ईवाले पेज बुस्टसमेत गरिन् ।

सारा खोजियो तर कतै कोको भेटिएन । त्यसपछि हामीले आश मार्यौँ । तर आश मारेको पाँच दिनपछि कोटेश्वर महादेव मन्दिरनेर कोको अकस्मात् फेला परी । मलाई पछ्याउँदै कोको कोटेश्वर पुगेकी रहिछे । त्यसपछि विशालनगरमा पशु अस्पतालमा दिनको १ हजार तिर्ने गरी हामीले कोकोलाई पुनः भर्ना गर्यौँ । म भेट्न गएँ । उसले मालिक चिनेर आँसु झारी । केहीबेर कुरा गरेर मैले कोकोलाई केही खाने कुरा दिएर बाटो लागेँ ।

मालिक पछ्याउने कोकोको समपर्णको भाव यति निश्चिल थियो कि एक अमेरिकी कुकुरप्रेमीले उसको कथा थाहा पाएर कोकोलाई अमेरिका लग्ने भइन् । अन्ततः नेपालगन्जको सडकमा भौतारिइरहने, कसैले खान देला कि भनेर दोकान ढुक्ने, फोहोरको डंगुरमा लतपतिने कोकोले अमेरिकाको क्यालिफोर्नियामा रहिस जिन्दगी बाच्ने सौभाग्य पाई । जहाँसम्म मलाई थाहा छ, नेपालको सडकको कुकुरहरू एकदमै पुराना ओरिजिनल ब्रीडका हुन् । यसमा कसैको क्रस छैन ।

यिनिहरूमा रोग कम लाग्ने र जस्तै परिस्थितिमा पनि बाँच्ने शक्ति हुन्छ । जाडो गर्मी अनुकूल प्रतिकूल जस्तो अवस्थामा पनि उनीहरू बाँच्ने गर्छन् । कैयौँ विदेशीस्वदेशी पनि कुकुर प्रेमी छन् । उनीहरूलाई यसको महत्व बुझाउन सके सामुदायिक कुकुरहरूको सजिलो व्यवस्थापन हुने थियो । अहिले सामुदायिक कुकुर व्यवस्थापन नेपालको सबै नगरपालिकाहरूलाई एउटा चुनौती बनेको छ । हालै काठमाडौं महानगर–३० का वडाध्यक्षले २५०० कुकुर दवाई खुवाएर मार्ने अभिव्यक्ति दिएपछि पशुअधिकारकर्मी अदालतसम्म पुगे ।

अघिल्लो वर्ष सुर्खेतमा पनि छिमेकीको कुखुरा खाएको निहुँमा घरधनीले पुलमा झुन्डाएर मारेपछि स्थानीय र बाहिर दुवैतिरबाट दवाब आएको थियो । पछि प्रहरीसम्म नै कुरा पुग्यो । काठमाडौं महानगरका मेयर बालेन शाहसमेत बोले । कुकुर टेरोटेरियल भएका कारण एउटा मार्ने बित्तिकै नजिकका कुकुर आउँछन् । यसको समाधान खोप र बन्धाकरण नै हो । अहिले काठमाडौं बाहेक लुम्बिनी र नेपालगन्जमा प्रत्येक वर्ष बन्ध्याकरण गर्ने गरिन्छ ।

भिडियो हेर्नुहोस् :

(यो आलेख  तथा भिडियो शिलापत्र डटकमबाट साभार गरिएको हो ।)