बझाङको खप्तडछान्ना गाउँपालिका –४ माँझी गाउँकि नाम परिवर्तन अनिता रोकायाका हररात डर, त्रास र रोदनमै वित्छन् । कारण उहाँलाई श्रीमानले सधै जसो मदिरा सेवन गरेर कुटपिट गर्नुहुन्छ ।

उहाँ भन्नुहुन्छ,‘दिनभर काम गर्छु । साँझ ओछ्यानमा पल्टिने बेला उनि परै देखि डाको हाल्दै आउँदा छन । नकुट्याको दिनै छैन् । कुटाइ खादाँखाँदा आधा ज्यान भैगयो ।’ विहे गरेको पाँच बर्षदेखि आफुलाई श्रीमानले मदिरा सेव गरी कुटपिट गर्न थालेको उहाँले बताउनुभयो ।

‘पहिला त केहि खादाइन छिया । जब रक्सी खान लाग्या, तब मेरा दुखका दिन सुरु भया । तिन छोराछोरी छन्, जाउँ भन्या काँ जाउँ जसोतसो सहेर बस्याकी छु ।’ उहाँले भन्नुभयो, ‘रक्सी नखाको बेला केइ कुट्टाछौ मेरो क्या दोष छ भनि सोध्यो भन्या । त्यति बेला तेरो गल्ती छैन भन्छन् । तर साँझमा सधै उस्तै ।’

जयपृथ्वी नगरपालिका –१० चैनपुरकी २५ बर्षिया नाम परिवर्तन सर्मिला ओली अर्की पिडित हुन् । २८ माघ २०७८ मा उहाँका पती नाम परिर्वतन संसार ओलीले मदिरा पिएर उधुम मचाउनुभयो ।

लाती, मुक्का र दाउराले मरणासन्न हुने गरी कुटपिट गरे माइतिको सहयोगमा उहाँ उपचार गरेर घर फर्किनुभयो । अहिले उहाँलाई श्रीमान देख्न वितिकै मनमा डर र त्रासले घेरी हाल्छ । उहाँ भन्नुहुन्छ,‘सधै साँझमा रक्सी खाएर खुट्टा बटार्दै आउछन् । दिनभरीको काम साँझको कुटाइ ।

मनमा सधै डर मात्र लागिरहन्छ ।’ विहे भएको २ बर्ष सम्म राम्रै गर्ने हिउकलाका श्रीमान विगत १ बर्ष देखि मदिरा पिउन थालेका हुन् । सर्मिलाले भन्नुभयो, ‘पहिले पहिले अरु संग किन बोल्छस भनेर निहुँ खोजि रहन्थे । आजभोली खाना मिठो भएन भनेर आइलाग्छन् ।’

जयपृथ्वी नगरपालिका १० पाडेसैनकी २३ बर्षिया नाम परिवर्तन सरु विकको पिडा पनि सर्मिलाको जस्तै छ । मदिराले लठ्ठ भएका २७ बर्षिय श्रीमान नाम परिवर्तन सविन विकले बैशाख १९ गते घरमै दाउराले हाने । टाउँकोमा चोट लागेकि जिल्ला अस्पताल सिमखेतमा उपचार भयो ।

घरायसी विवादको घटना कतै पनि सुनुवाइ नहुँने भनेर उहाँ कतै उजुरी गर्न जानु भएन । यी घटनाबाट स्पष्ट हुन्छ, महिलाहरु आफुनो परिवार भित्रै असुरक्षित छन् ।

अधिकांश ग्रामीण भेगका महिलाहरु मदिराका कारण घरेलु हिंसाबाट पिडित छन् । गाउँघरमा मदिराका कारण घरेलु हिंसाका घटनाहरु बढिरहेका छन् ।

मदिरा सेवन गरी श्रीमानले श्रीमतीलाई यातना दिने गरेको उनिहरुको भनाई छ । बझाङमा विभिन्न सरकारी एवं गैरसरकारी निकायमा दर्ता भएका महिला हिंसाका घटना मध्ये ९५ प्रतिशत घरेलु हिंसाकै घटनाहरु छन् ।

जिल्ला प्रहरी कार्यालय बझाङमा २०७८ साउन महिना यता १ सय ४२ वटा उजुरी घरेलु हिंसा संग सम्वन्धीत आएका छन् । ति घटनामा पनि सबै भन्दा बढी श्रीमान श्रीमती संग सम्वन्धीत घटनाहरु धेरै छन् ।

जिल्ला प्रहरी कार्यालय बझाङका डिएसपी ज्ञान बहादुर विष्टले मदिरा नियन्त्रण गर्न सके घरेलु हिंसामा कमी आउने दावी गर्नुभएको छ । उहाँ भन्नुहुन्छ, ‘छलफल एवं सोधपुछ गर्दा मदिरा सेवन गरेर नै श्रीमतीलाई कुटपिट गरेको भन्ने खुल्न आउछ ।

पीडकलाई सोधपुछका लागि १ दिन जिल्ला प्रहरी कार्यालयमा राखे पनि भोलिपल्ट विहानै पिडित आफै छुटाउन आउने गर्छन ।’ उहाँले सहरमा मात्रै होइन, ग्रामीण क्षेत्रमा पनि मदिरा नियन्त्रण अभियान थाल्न जरुरी रहेको बताउनुभयो ।

जिल्ला प्रहरी कार्यालय बझाङका अनुसार करिब ३ जना महिला सहप्ताहीक रुपमा घरपरिवारबाट हिंसा भोग्न तयार छन् । श्रीमानले कुटपिट गर्ने कारणमा उनिहरुले मदिरा सेवनलाई प्रमुख कारण भनेका छन् ।

अधिकारकर्मीहरु पनि घरेलु हिंसाको प्रमुख कारण नै मदिरा रहेको बताउछन् । मदिरा सेवन गरी एक न एक बाहानामा श्रीमतीलाई यातना दिने काम भैराखेको छ ।

खाध्यअधिकार सम्वन्धी काम गर्ने संस्था फियान नेपालकी फिल्ड अधिकृत सिता सिंहले भन्नुभयो, ‘अब सबै सरोकारवाला मदिरा मुक्त समाज निर्माणको अभियानमा लाग्यौँ भने, महिलाले सुरक्षित महसुस गर्ने छन् ।

घरमा खानलाई अन्न ल्याउने पैसाले समेत मदिरा खाएर घर फर्केका थुप्रै. घटनाहरु छन् ।’ श्रीमान बाटै श्रीमतीको ज्यान जोखीममा छ भने, हामी कसरी महिला हिंसामा कमी ल्याउन सक्छौ ? उहाँले भन्नुभयो । सबै भन्दा पहिला महिलालाई परिवारमा सुरक्षित रहने वातावरण सिर्जना गर्न आवश्यक रहेको उहाँको भनाई छ ।

नेपाली समाजमा शक्तिको आणमा हिंसा भैरहेकाले हिंसा मुक्त समाज निर्माणका लागि महिलालाई क्षमता अभिवृर्दि संगै आयआर्जनको पाटोमा दरिलो बनाउनुपर्ने कानुन व्यवसायीको भनाई छ ।

‘हिंसा शक्तिकै आडमा भैरहेको छ,’ नेपाल बार एसोसियसन बझाङका अध्यक्ष मोहन दौल्यालले भन्नुभयो, ‘जब सम्म महिला आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक हिसाबमा सबल बनाइदैन, तबसम्म महिलामाथि गरिने हिंसा न्युनिकरण गर्न सम्भव छैन् ।’

२०७५ साल भदौ १६ गते जिल्ला समन्वय समितिको दोस्रो जिल्ला सभाको दोस्रो बैठकले जिल्लाका सबै गाउँपालिका तथा नगरपालिकामा मदिरा पूर्णरूपमा निषेध गर्ने निर्णय गरेको थियो ।

उक्त निर्णयमा जिल्लाभरि मदिरा ओसारपसार तथा बिक्रीवितरण गर्ने कार्यलाई २०७५ असोज १ गतेदेखि पूर्णरूपमा बन्द गर्ने निर्णय गरेको थियो ।

उक्त बैठमा छलफलका क्रममा अधिकांस पालिका प्रमुखहरुले मदिरा निषेध गर्नुभन्दा पनि नियन्त्रण गर्ने पक्षमा धारणा राखेको भए पनि अधिकांस पालिका उपप्रमुखहरुले निषेधको पक्षमा अडान राखेका थिए । त्यो वेलाको निर्णय कार्यन्वयन हुन सकेन ।

बझाङमा पटकपटक मदिरा निषेध गर्नका लागि प्रयास भएपनि सम्भव भएको छैन । फेरी आर्थिक वर्ष २०६६÷०६७ सालको जिल्ला परिषदले बझाङलाई मदिरा निषेधित क्षेत्र घोषणा गर्ने निर्णय गरे पनि व्यापारीहरूको आन्दोलनपछि सो निर्णय कार्यान्वयन हुनसकेन् ।

नागरिक समाज तथा महिलाहरूको व्यापक दवावबाट मदिरा निषेध गर्ने निर्णय भए पनि कार्यान्वयनमा समस्या देखापरेपछि पुनः खुल्ला भएको थियो ।

बझाङ जिल्लामा हुने अपराधिक घटनाहरूमध्ये ९८ प्रतिशत मदिराकै कारण हुने गरेको जिल्ला प्रहरी कार्यालयको तथ्यांकमा उल्लेख छ ।

बझाङमा जाडरक्सीका कारण हरेक वर्ष १० देखि २० जनाको मृत्यु हुने गरेको र महिला हिंसा, बलात्कारका घटनामा समेत बृद्धि भएको जिल्ला प्रहरी कार्यालयको तथ्यांकमा उल्लेख छ ।

मदिरा नियन्त्रणको बारेमा उधोग बाणिज्य संघ बझाङका अध्यक्ष दान बहादुर सुर्मेलिले भने मदिरा विक्रि वितरणको लागि निश्चित समय तोक्न सकिने तर यसलाई निषेध गरे व्यवसायीहरुको हित विपरिद हुने भएकाले निषेध गर्न नसकिने बताउनुभयो ।