सरकारले २०७२ सालमा तुइन विस्थापन कार्यक्रम ल्याउँदा रुकुम (पश्चिम)का खिमबहादुर नेपालीलाई भेरी तर्न अब तुइनको जोखिमपूर्ण यात्रा गर्नुपर्दैन भन्ने लागेको थियो ।

सरकारले तुइन हटाउने घोषणा गरेको सात वर्षसम्म पनि आठबीसकोट नगरपालिका–१४ निवासी नेपालीलाई घर नजिकको तुइनबाट भेरी तर्नैपर्ने बाध्यता छ । अझै विकट बस्तीका स्थानीय जोखिम मोलेर तुइनबाटै नदी वारपार गर्न बाध्य छन् ।

त्यतिखेर जीवन निकै सहज हुने भयो भन्ने उनलाई लागेको थियो । विगतमा आफूले चिनेका व्यक्तिको ज्यान गएको थाहा पाएका उनलाई तुइन विस्थापनले साँच्चिकै अपार आनन्द मिलेको थियो । जाजरकोटका ज्ञानबहादुर घर्तीलाई पनि त्यो वेला दुई वर्षमै तुइन हटेर झोलुङ्गे पुलबाट आउजाउ गर्ने रहर जागेको थियो ।

अहिलेसम्म पनि पायक पर्ने ठाउँमा झोलुङ्गे पुल नबन्दा तुइनकै भरमा भेरी तर्नुपरेको छ । नेकपा (एमाले) का अध्यक्ष केपी शर्मा ओली पहिलोपटक प्रधानमन्त्री हुँदा देशभरका तुइन विस्थापन गर्ने निर्णय गरेका थिए । ओलीले देशभर रहेका ३८५ वटा तुइन पुलमा विस्थापित गर्ने निर्णयमा हस्ताक्षर पनि गरेका थिए ।

घोषणाअनुसार २०७४ असोजभित्रै तुइन विस्थापन भइसक्नुपर्थ्यो तर व्यवहारमा त्यो दिन अहिलेसम्म आएन । प्रधानमन्त्री ओलीले आफ्नो एक महिनाको तलब थप गरी तुइन विस्थापन कोष स्थापना गर्ने घोषणा पनि गरेका थिए । पछिसम्म पनि ओलीले देशबाटै आफूले तुइन विस्थापन गरेको भनेर भाषणसमेत गर्न भ्याए । वास्तविकता भने फरक थियो ।

जाजरकोटको नलगाड नगरपालिका–१ ठूला बगरदेखि रुकुम (पश्चिम)को आठबीसकोट नगरपालिका–१४ छोटेबगर जोड्न तुइनकै सहारा लिनुपर्ने बाध्यता स्थानीय बासिन्दाको छ । यहाँका करिब ३०० घरधुरीका जनताको तुइन छाडेर झोलुङ्गे पुल तर्ने रहर अझै पूरा हुनसकेको छैन ।

ज्ञानबहादुरले पढ्न जाने आउने विद्यार्थी, किनमेलको लागि आउजाउ गर्ने सर्वसाधारण सबैले यही पुल तर्नैपर्ने बाध्यता रहेको बताए । सरकारले ल्याएको कार्यक्रम सुनेको तर आफूहरूले उपभोग गर्न नपाएको उनको गुनासो छ । आठबीसकोट नगरपालिका–१४ का वडाध्यक्ष हुकुमबहादुर पुनले तुइनकै सहारामा त्यहाँका स्थानीय बासिन्दा आउजाउ गरिरहेको बताए ।

१८ वर्ष पहिला स्थानीयले बनाएको तुइनबाटै विद्यार्थी र सर्वसाधारणले आउजाउ गर्नु परिरहेको उनले जानकारी दिए । डोरी चुँडियो भने सामान डुब्यो मान्छेको ज्यान पनि गयो । फलामे तार खोला वारिपारि लगाइएको हुन्छ । फलामे तारमाथि रस्सी अर्थात् डोरीको प्रयोग गरिएको हुन्छ । कैयौँले यही तुइनमा अड्क्याएको डोरी चुँडिएर ज्यान गुमाउँछन् ।

‘बजार आउजाउ गर्ने, विद्यालय पढ्न जाने, उपचारका लागि अस्पताल जाने, मेलापात जाने सबैले तुइनबाटै आउजाउ गर्छन्,’ वडाध्यक्ष पुनले भने, ‘१८ वर्ष पुरानो तुइन झन् जोखिमपूर्ण अवस्थामा पुगेको छ ।’ सरकारले ‘सार्वजनिक तुइन प्रतिस्थापन कार्यविधि, २०७३’ समेत ल्यायो । तुइन हटाउने काम भने पूरा हुन सकेन ।

केपी ओली घोषणा गरेको तुइन विस्थापन कार्यक्रम उनीपछि प्रधानमन्त्री बनेका प्रचण्डले पनि पूरा गरेनन् । प्रचण्डपछि प्रधानमन्त्री बनेका शेरबहादुर देउवाले पनि यो काम पूरा गर्न सकेनन् । पुनः ओली दोस्रोपटक प्रधानमन्त्री बने र फेरि देउवा प्रधानमन्त्री बने । यी कुनै पनि सरकारले तुइन विस्थापन गर्न सकेनन् ।

बरु यो बीचमा तुइनकै कारण जयसिंह धामीले महाकालीमा खसेर ज्यान गुमाए । जाजरकोटको ठूलाबगर र रुकुम (पश्चिम)को छोटेबगर आउजाउ गर्ने यहाँ करिब तीन सय घरधुरी छन् । दैनिक एक सय जति विद्यार्थी आउजाउ गर्छन् । यो ठाउँभन्दा १ किलोमिटर टाढा झोलुङ्गे पुल रहेको तर अपायक भएको वडाध्यक्ष पुनको भनाइ रहेको छ ।

स्थानीय सरकार आएपछि तुइनको समस्या समाधान हुने आशा बोकेका स्थानीय बासिन्दा निराश भएका छन् । झोलुङ्गे पुल अत्यावश्यक छ भनेर स्थानीय सरकारलाई प्रस्ताव पठाउँदा आश्वासन मात्रै पाउने गरेको बताइएको छ । झोलुङ्गे पुलसँगै यस क्षेत्रमा सडक, स्वास्थ्य र विद्यालयको समेत आवश्यकता खड्किएको छ ।

सार्वजनिक तुइन प्रतिस्थापन कार्यविधि, २०७३