बाँके । नेपालमा मात्र पाइने दुर्लभ वनस्पतिको जीवित संग्रहालयका रूपमा रहेको ढकेरी बनस्पति उद्यान बजेट अभावका कारण संकटमा परेको छ । सरकारले बजेट कटौती गरेपछि संरक्षणमा समस्या भएको वनस्पति अनुुसन्धान केन्द्र, नेपालगन्जका प्रमुख वरिष्ठ वैज्ञानिक सुनीलकुमार आचार्यले बताए ।

‘सरकारले पर्याप्त बजेट विनियोजन नगर्दा नहुँदा उद्यानमा रहेका चार सय प्रजातिका दुर्लभ वनस्पति संरक्षण गर्न समस्या भएको छ,’ वरिष्ठ वैज्ञानिक आचार्यले भने । उनका अनुसार देशका विभिन्न स्थानबाट थरीथरी प्रजातिका वनस्पतिको अनुसन्धान गरी संरक्षण गर्न राप्तीसोनारी गाउँपालिका–९ ढकेरीमा रहेको वनस्पति उद्यानका लागि लागि पर्याप्त बजेट विनियोजन नहुँदा मुस्किल भएको छ ।

रकम नभएपछि संरक्षणमा खटिने नर्सरी नाइकेको पारिश्रमिक कटौती गरेर काममा लगाइएको वरिष्ठ वैज्ञानिक आचार्यले बताए । वनस्पति अध्ययन, संरक्षण तथा उद्यान विकासका लागि चालू आर्थिक वर्षका लागि संघीय सरकारले १२ लाख विनियोजन गरेको छ । गत आर्थिक वर्ष पाँचवटा कार्यक्रम अन्तरगत झन्डै ३० वटा क्रियाकलापका लागि रकम विनियोजन भएको थियो । यस वर्ष तीनवटा कार्यक्रमका बजेट विनियोजन नगरिएको उनले बताए ।

‘दुईवटा कार्यक्रम शीर्षकमा रकम दिए पनि क्रियाकलाप घटाएर एकदमै न्यून बजेट पठाएको छ,’ उनले भने । नेपालमा मात्र पाइने दुर्लभ वनस्पतिको जीवित संग्रहालयका रूपमा यसलाई लिइने गरिएको छ । तर, सरकारले वनस्पति संरक्षण तथा उद्यान विकासमा चासो नदिएको उनको गुनासो छ । संघीय सरकारले वनस्पति संरक्षण र उद्यान विकासको रकम अनुसन्धान केन्द्र भवन निर्माणमा लगाएको छ ।

यसअघि जिल्ला वनस्पति कार्यालयले दुर्लभ, लोपोन्मुख तथा रैथाने वनस्पति प्रजातिको संकलन, संरक्षण तथा व्यवस्थापन, स्वदेशी शोभनीय फूल, बिरुवाको अध्ययन, अनुसन्धान, ल्यान्डस्केप तथा जाति विशेष उद्यानको नियमित संरक्षण तथा व्यवस्थापन गर्दै आएको थियो । रकम कटौतीले यी कार्यक्रम प्रभावित भएको वरिष्ठ वैज्ञानिक आचार्यले बताए । उनका अनुसार, वनस्पति अध्ययन, अनुसन्धान तथा बजारीकरण, नेपाल व्यापार एकीकृत रणनीति कार्यक्रम र राप्ती नदी प्रणाली संरक्षण कार्यक्रम यसवर्ष रोकिएका छन् ।

‘कृषकलाई वनस्पति र जडीबुटी सम्बन्धी तालिम दिन सकिने छैन । विभिन्न जाति र प्रजातिका वनस्पतिको अध्ययन तथा अनुसन्धानमा समेत असर पर्नेछ,’ उनले भने । ढकेरी वनस्पति उद्यानमा सर्पगन्धा, कुचिला, श्रीखण्ड, सिकाकाई, अपामार्ग, बोझो, बेल, अमला, कुरिलो, बेतलौरी, आँख, राजवृक्ष, कालो मुस्ली, तेजपात, सितलचिनी, सोनटाटा, हर्रो, बर्रो, सिन्दुर, अनन्तमूल, गुडमार, सिमलतरुल, विजयसाल, सतिसाल, अर्जुन, गुर्जो, कालमेघ, छतिवन, पीपलालगायत चार सय दुर्लभ प्रजातिका वनस्पति संरक्षण गरिएको छ ।

संकटापूर्ण सूचीमा रहेका दुर्लभ वनस्पति प्रजातिहको स्व–स्थानीय तथा पर–स्थानीय संरक्षण गर्ने र जडीबुटीजन्य वनस्पतिको अध्ययन, अवलोकन गर्न अनुसन्धानकर्ता, विद्यार्थी तथा अन्य सरोकारवालाका लागि अनुसन्धानको थलोका रूपमा विकास गर्ने उद्देश्य उद्यान स्थापना गरिएको हो । यहाँ वनस्पतिको अवलोकन गर्न स्वदेशी तथा विदेशी विद्यार्थी, अनुसन्धानकर्ता र वनस्पतिको क्षेत्रमा काम गर्ने कार्यालयका प्रतिनिधि आउने गरेका छन् ।

विदेशी विद्यार्थी तथा अनुसन्धानकर्ता आएर उद्यानमा भएका दुर्लभ वनस्पतिको अध्ययन र संरक्षणका लागि भएका क्रियाकलाप सिक्न र अध्ययन गर्न आउने गरेको वरिष्ठ वैज्ञानिक आचार्यले बताए । ‘यसलाई अन्तर्राष्ट्रियस्तरको अध्ययन केन्द्र बनाउन सकिन्छ,’ उनले भने । जैविक विविधताको संरक्षण गर्ने उद्देश्यले विभिन्न वनस्पति प्रजातिको स्व–स्थानीय र पर–स्थानीय संरक्षणसँगै वैज्ञानिक तथा शैक्षिक प्रयोजनका लागि दुर्लभ तथा लोपोन्मुख प्रजातिको संरक्षण, आर्किड–संरक्षण तथा अन्य प्रदर्शन प्लटहरूको ब्यवस्थापन गरिएको छ ।