२० वर्षीया एकल आमा इसाटा सियरा लियोनमा यौनकर्मीहरूको डरलाग्दो जीवनको प्रतीक हुन् । उनीहरूलाई कुटपिट गरियो, लुटियो, अपहरण गरियो, अर्को देशमा बेचियो, उद्धार गरियो, फेरि बेचबिखन गरियो र त्यसपछि उद्धार गरियो । यी सबैको बीचमा उनलाई पश्चिम अफ्रिकी देशहरूमा तहसनहस मच्चाइरहेको खतरनाक ड्रग ‘कुश’को लत लाग्न थाल्यो ।

बीबीसी अफ्रिका आईले सियरा लियोनको राजधानी फ्रिटाउनबाट करिब २०० किलोमिटर टाढा रहेको माकेनी शहरमा यौनकर्मीहरूको समूहको जीवनलाई नजिकबाट नियाल्यो । यी सहरहरू सियरा लियोन गृहयुद्धलाई उत्तेजित गर्ने हीराहरू पाइने क्षेत्रमा छन् । इसाता माकेनीमा बस्ने सयौं यौनकर्मी मध्ये एक हुन् । हामीले बोलेका धेरै महिलाहरू जस्तै इसाटाले आफ्नो पहिलो नाममात्र प्रयोग गर्ने छनौट गरिन् ।

‘जति त्याग गरिरहेकी छु, छोरीको लागि गरिरहेको छु । मैले सडकमा धेरै दुःख पाएको छु,’ उनी भन्छिन्, ‘मैले एउटा क्लबमा एकजना मानिसलाई भेटें । उसले मेरो लुगा च्यात्यो । मेरो ब्राबाट पैसा निकालियो । म उसबाट मुक्त हुन खोज्दै थिएँ । उसले आफ्नो बन्दुकले मलाई पछाडि हिर्कायो । उसले मलाई मार्न खोज्यो ।’ यो धेरै खतरनाक जीवन हो । हामीले भेटेका केही महिलाहरू एचआईभीबाट संक्रमित भएका छन् । केही मारिएका छन् ।

धेरै महिलाहरूले महसुस गर्छन् कि तिनीहरूसँग धेरै कम विकल्पहरू छन् । सहरको एउटा अँध्यारो र दलदली क्षेत्रमा दुईजना यौनकर्मीले खाली अन्नका बोराहरू भुइँमा छरिएको ठाउँतर्फ औंल्याए । एक युवती माबिन्तीले भनिन्, ‘यो त्यही ठाउँ हो जहाँ दुवैले सँगै काम गर्छन् ।’ एकै रातमा १० जना पुरुषसँग भेट भएको उनी बताउँछिन् । एक व्यक्तिले बारको लागि एक डलर तिर्छ । उनले आफ्ना छोराछोरीलाई मद्दत गर्नको लागि राम्रो पैसा कमाउने प्रयास गर्छिन् ।

उनीहरुका ६ सन्तान थिए तर तीन जनाको मृत्यु भइसकेको छ । बाँकी तीन जना विद्यालय जान्छन् । ‘एउटा बच्चाले भर्खरै परीक्षा दिए,’ उनी भन्छिन् । यदि मैले सेक्स बेचेको भएन भने मसँग मेरा बच्चाहरूलाई स्कूल पठाउन पैसा हुँदैन । यो मेरो पीडा हो । एक अनुमान अनुसार सियरा लियोनमा हजारौं महिलाले यौन कार्यमा हात हालेका छन् । यीमध्ये धेरै केटीहरू युद्धपछि अनाथ भए ।

५० हजारभन्दा बढी मानिसको ज्यान लिने र २०२२ मा अन्त्य हुनुअघि यो युद्धले देशको आधा जनसंख्यालाई विस्थापित गरेको थियो । परोपकारी समूहहरूले इबोला र कोरोना भाइरसको महामारीका कारण उत्पन्न आर्थिक बोझका कारण यौन कार्य गर्ने युवतीको संख्या बढेको बताएका छन् । अन्य संकटजस्तै यो संकटले पनि महिला जनसङ्ख्यामा बढी प्रभाव पारेको छ । यो देशमा यौन कार्य गैरकानूनी छैन तर यी महिलाहरूलाई समाजबाट अलग मानिन्छ ।

उनीहरूले सरकार वा समाजबाट थोरै सहयोग पाउँछन् । २०२० मा इसाटालाई भेटेको केही समयपछि उनलाई एक आपराधिक गिरोहले अपहरण गर्यो र गाम्बिया, सेनेगल र अन्ततः मालीमा यौन दासको रूपमा बेचेको थियो । उनले कुनै न कुनै तरिकाले फोनमा पहुँच राखिन् र आफ्नो अवस्थाको बारेमा जानकारी दिइन् । उनले भनिन्, ‘उनीहरू जसरी हामीकहाँ पुग्छन्, उनीहरूले हामीलाई मार्न लागेका छन् ।’

त्यसपछि बीबीसी अफ्रिका आईले उनीहरूलाई फेला पारे र संयुक्त राष्ट्रसंघको निकाय, इन्टरनेशनल अर्गनाइजेसन फर माइग्रेसन (आइओएम)को सहयोगमा उनीहरूलाई सिएरा लियोन फर्काइयो । उनले यौन कार्य त्यागेकी थिइन् तर हामीले उनलाई २०२१ मा भेट्दा उनले स्थानीय भान्छामा खाना पकाएर आफ्नी छोरीको हेरचाह गर्न पैसा जुटाउन सकेकी थिइन् ।

अर्को पटक हामीले सन् २०२३ मा इसाताको बारेमा जानकारी पायौं, त्यतिबेलासम्म उनी ‘कुश’को प्रभावमा थिइन् र फेरि यौन कार्यमा फर्किइन् । ‘कुश’ एउटा मादक पदार्थ हो, जुन सस्तोमा बेचिन्छ र यसमा मानव हड्डी पनि पाइन्छ । यो औषधि सियरा लियोनमा यति ठूलो समस्या हो कि राष्ट्रपतिले यसलाई राष्ट्रिय आपतकाल घोषणा गरेका छन् । यही लतका कारण इसाताले आफ्नो कान्छो बच्चालाई त्यागिन् ।

उनी चार महिनाको थिए र इसताकी आमा पोसेहले उनको हेरचाह गरिरहेकी थिइन् । ‘सडकको जीवनले उनलाई कुश चुरोट गर्न बाध्य तुल्यायो,’ पोसेह भन्छिन् । तनाव नै कारण हो । नाता पनि करिब २० वर्षकी भइन् र एकल आमा हुन् । उनका तीन छोरी छन् । कामको लागि बाहिर जाने तयारी गर्दा हामीले उनलाई उनको घरमा भेट्यौं । उनी भन्छिन्, ‘म मेरो छोराछोरीले आफ्नो जीवनमा केही राम्रो गरोस् भन्ने चाहन्छु । मलाई आशा छ कि भगवानले मेरो प्रार्थना सुन्नुहुन्छ ।’

उनकी छोरीले आफ्नी आमालाई मेकअप गरिरहेको हेर्छिन् । उनी ठुलो भएपछि वकिल बन्न चाहन्छिन् भनी बताइन् । ‘म मेरी आमालाई मद्दत गर्न चाहन्छु,’ उनी भन्छिन् । सहरको अर्को भागमा हामीले अर्को १० वर्षीया केटीलाई भेट्यौं । उनको नाम थियो, रुगियातु । उनकी आमा जिना पनि यौनकर्मी थिइन् । उनको सन् २०२० मा १९ वर्षको उमेरमा हत्या भएको थियो । रुगियातु भन्छिन्, ‘मेरो आमा र बुबा अहिले मरिसकेका छन् ।’

हजुरआमा मात्र हुनुहुन्छ । मरे भने म सडकमा भिख माग्नुपर्छ । म बाटोमा मारिन चाहन्न । जब हामीले नातालाई दोस्रो पटक देख्यौं, हामीले उनलाई चिन्न सकेनौं । उनी पनि कुशको मन्त्रमा परेकी थिइन् । त्यसपछि उनले हामीलाई भनिन्, ‘म यसरी बाँच्न पाउँदा खुसी छैन, तर म धेरै सोच्न चाहन्न । कहिलेकाहिँ सम्झेर रुन्छु । त्यसैले म धुम्रपान गर्छु ताकि म बिर्सन सकूँ ।’ उनका तीन छोरी अहिले आफन्तसँग बस्न बाध्य छन् ।

त्यसपछि, २०२४ को सुरुमा, इसाताको लागि नराम्रो खबर आयो, उनले फेरि तस्करीको सामना गर्नुपर्यो । तस्करहरूले उनीहरूलाई घानामा नानीको रूपमा काम गर्न लग्ने वाचा गरे तर उनीहरूलाई माली लगियो र सुन खानी क्षेत्रमा यौन कार्य गर्न बाध्य पारियो । ‘म घर फर्कन चाहन्छु,’ इसाटाले हामीलाई फोनमा भनिन् । म बिन्ती गर्छु, मलाई पश्चाताप भइरहेको छ ।

नानीको जागिर दिने व्यक्तिले हरेक प्रहरी चेक प्वाइन्ट र सीमा नाकाबाट लैजाँदा आफू चिन्तित भएको बताउँदै उनले भनिन्, ‘उसले हामीलाई जोय नामक नाइजेरियाली महिलालाई सुम्प्यो,’ इसाटाले थपिन् । हामीले सोध्यौं, ‘तपाईंले हामीलाई घानामा नानीको रूपमा काम गर्न मानिसहरूलाई लैजानुभएको थियो, के यो घाना हो ?’ त्यसपछि जोईले हामीलाई सोधे, ‘हामीलाई यौन कार्यमा जाँदैछौं भनेर भनिएको थिएन ?’ जोईले भन्यो, ‘जानुहोस् अलिकति पैसा लिएर मलाई दिनुहोस् ।’

धेरै बेचबिखन गरिएका महिलाहरू जस्तै इसातालाई भनिएको थियो कि यदि उनी आफ्नो स्वतन्त्रता चाहन्छिन् भने उनले तस्करहरूलाई ठूलो रकम तिर्नुपर्नेछ । उसले इसातालाई १७ सय डलर दिन भन्यो । यो रकमका लागि उनले सयौं पुरुषसँग यौनसम्पर्क राख्नुपर्ने थियो । यो रकम तीन महिनाभित्र तिर्नुपर्ने तस्करले बताए । आप्रवासनका लागि अन्तर्राष्ट्रिय सङ्गठन आइओएम, संयुक्त राष्ट्र संघको निकायले तस्करहरूले पक्राउ परेका मानिसहरूलाई मद्दत गर्छ ।

आइओएमले हरेक वर्ष बालबालिकासहित हजारौं सिएरा लियोनवासी मानव बेचबिखनको सिकार हुने गरेको बताएको छ । यी मानिसहरूलाई कि त अपहरण गरिन्छ वा राम्रो कामको आश्वासन दिएर देश बाहिर लगिन्छ । तर पछि विदेशमा बेचिन्छन् । जहाँ यी मानिसहरू या त मजदुरको रूपमा काम गर्छन् वा यौन शोषणको सामना गर्नुपर्ने हुन्छ । तीमध्ये धेरै छन् जो आफ्नो घर फर्कन असमर्थ छन् । इसाता भाग्यशाली छिन् कि उनी अन्ततः माकेनी फर्कन सक्षम भइन् र अहिले आफ्ना दुई छोराछोरी र आमासँग बस्छिन् ।