कर्णाली प्रदेशको राजधानी भएसँगै सुर्खेत जिल्लाको वीरेन्द्रनगरमा बसोबास गर्नेको नागरिकको जनसंख्या बाक्लिएको छ । अहिले भइरहेका मुहानबाट वर्तमान जनसंख्यालाई पनि पानीको आपूर्ति हुन सकिरहेको छैन, त्यसमाथि वीरेन्द्रनगरमा दिनप्रतिदिन जनसंख्या बढ्दो छ ।

कर्णाली प्रदेशको राजधानी वीरेन्द्रनगर यस प्रदेशकै राजनीतिक, सामाजिक तथा प्रशासनिक केन्द्र हो । यहाँ कर्णाली प्रदेशका १० वटै जिल्लाका बासिन्दाको बसोबास छ । गुणस्तरीय शिक्षा हासिल गर्न तथा रोजगारीका अवसरका लागि हिमाली जिल्लासँगै कर्णालीका अन्य जिल्लाका बासिन्दाको पनि बाक्लो बसोबास छ ।

घरजग्गा व्यवसायीहरूले चिराचिरा पारेको जमिनमा घना बस्ती बस्दै गएपछि यहाँका पानीका स्रोतहरू सुक्दै गएका छन् । जसले भविष्यमा पानीको हाहाकार हुने अनुमान गरिएको छ । जसले गर्दा खानेपानीको चरम अभाव हुने गरेको छ । गर्मीयामको समयसँगै घरघरमा खनिएका इनारहरुको पानी पनि सुक्दै गएको छ ।

सुर्खेत उपत्यका खानेपानी उपभोक्ता संस्थाका अनुसार यसअघि दुई लाख जनसंख्या रहेको उपत्यकामा ३५ हजार घरधुरी थिए । उक्त जनसंख्यालाई सहज खानेपानीको आपूर्ति गर्नका लागि करिब २७८ लिटर प्रतिसेकेण्ड पानी आवश्यक पर्ने भए पनि प्रयोगमा ल्याइएका स्रोतहरुबाट जम्मा १२८ लिटर प्रतिसेकेण्ड पानी मात्र उपलब्ध हुने गरेको थियो ।

अहिले प्रयोगमा आइरहेको पानी आवश्यक भन्दा ५४ प्रतिशतले कम रहेको छ । वीरेन्द्रनगरमा खानेपानी आपूर्ति गर्न हाल झुप्रा खोलाबाट ८६ लिटर प्रतिसेकेण्ड, खरिखोला बोरीखोलाबाट ३०, खोर्के खोलाबाट १० र बुलबुले काठकुवाबाट ४ गरि १५७ लिटर प्रतिसेकेण्ड पानी ल्याएर आपूर्तिको व्यवस्था मिलाइएको सुर्खेत उपत्यका खानेपानी उपभोक्ता संस्थाले जनाएको छ ।

हाल वीरेन्द्रनगरमा दैनिक ३२० लिटर प्रतिसेकण्ड पानीको माग छ । तर सुर्खेत उपत्यका खानेपानी उपभोक्ता संस्थाले प्रतिसेकेन्ड १५७ लिटर खानेपानी आपूर्ति गरेर वितरण गर्दै आएको सुर्खेत उपत्यका खानेपानी उपभोक्ता संस्थाका कुलमणी देवकोटाले जानकारी दिए । हाल २० हजार घरधुरीलाई धारामार्फत खानेपानी वितरण गर्दै आएको संस्थाले १८ हजारबढी घरधुरीलाई खानेपानी दिन सकेको छैन ।

अध्यक्ष देवकोटाका अनुसार ३५ हजार घरधुरीमध्ये हालसम्म २० हजार घरधुरीमा मात्रै खानेपानीको धारा जडान भएको छ भने बाँकी घरधुरीमा पानी वितरण हुन सकेको छैन । हाल बढ्दो जनघनत्वका कारण वीरेन्द्रनगरमा वितरण गरिँदै आएको पानी अपुग भएपछि भेरी पम्पिङ आयोजना अघि सारिएको छ ।

अध्यक्ष देवकोटाले भने, ‘वीरेन्द्रनगरमा भेरी नदीको पानी लिफ्ट गरेर वीरेन्द्रनगरमा ल्याउने प्रयास अन्ततः सफल भएको छ । लामो अन्यौलताका बीच भेरी नदीको पानी लिफ्ट गरेर वीरेन्द्रनगर ल्याउने प्रयासले गति लिन आवश्यक सबै प्रक्रिया पूरा गरिएको हो । अब केही समयमै पानीको अभाव हट्ने छ ।’

बजेट सुनिश्चित भइसकेको आयोजनाको निर्माणको यसै वर्षबाट शुरु हुने सुर्खेत उपत्यका खानीपानी संस्थाका अध्यक्ष देवकोटा बताउँछन् । टेण्डर आह्वानपछि प्रक्रियामा जान अझै ७ देखि ८ महिना लाग्ने उनी बताउँछन् । यसै आर्थिक वर्षबाट निर्माण शुरु गर्न लागिएको आयोजना आगामी तीन वर्षमा सक्ने लक्ष्य छ ।

भेरी नदीको सतहदेखि करिव सात मिटर गहिरो दुई वटा इन्टेक निर्माण गरिनेछ । नदीदेखि ४०० मिटर उचाइमा प्रशोधन ट्याङ्कीमा खसालिने र करिब सात किलोमिटर लामो पाइपका माध्ययमबाट अमृतडाँडामा निर्माण गरिने रिजर्भ ट्याङ्कीमा पानी खसालिने छ  । त्यसपछि मात्रै उपत्यकाबासीका घरघरमा पानी वितरण गरिनेछ ।

करिब ६ अर्ब रुपैयाँ लागत रहेको आयोजनामा सङ्घीय सरकारको ८० र प्रदेश तथा वीरेन्द्रनगरको २० प्रतिशत लगानी रहनेछ । प्रदेश सरकार पाँच करोड रुपैयाँ विनियोजन गरेको छ  । नगरपालिकाले आयोजना स्थलसम्म पहुँचमार्गसहित आवश्यक पूर्वाधार निर्माणका लागि ५० लाख बजेटको व्यवस्था गरेको छ ।

वीरेन्द्रनगरको खानेपानी संकटन समाधान गर्न दीर्घकालीन स्रोतको रुपमा भेरी नदीको पानी उपत्यकामा ल्याउने विकल्प उत्तम देखिएपछि निर्माण प्रक्रिया अघि बढाइएको हो । विश्व बैंकको लगानीमा निर्माण गर्न लागिएको बहुप्रतिक्षित भेरी लिफ्ट खानेपानीको विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन (डीपीआर) स्वीकृतसँगै टेण्डर गर्ने निर्णय गरिएको छ ।

भेरी नदीको पानी पम्पिङको काम अघि बढाउन वीरेन्द्रनगर नगरपालिकाले तत्काल टेण्डर आह्वान गर्ने तयार िगरेको छ । वीरेन्द्रनगर नगरपालिकाका नगर प्रमुख मोहनमाया ढकालको अध्यक्षतामा बसेको भेरी पम्पिङ्ग आयोजना कार्यान्वयन समितिको बैठकले तत्काल टेण्डर आह्वान गर्ने निर्णय गरेको हो ।

बैठकले विस्तृत आयोजना प्रतिवेदन (डीपीआर) प्रतिवेदन स्वीकार गरेर लागत अनुमान र बोलपत्र सम्बन्धी कागजातहरु स्वीकृत गरेको छ । योसँगै अब भेरी लिफ्टीङ आयोजनाको कामको थालनी आगामी बैशाखसम्म हुनेछ । ‘भेरी लिफ्टीङ बन्दैनकी भन्ने धेरैमा शंका थियो । हामीले सबै प्रक्रिया पूरा गरेर निर्माणको थालनी गर्दैछौं,’ नगर प्रमुख ढकालले भनिन् ।

उनले टेण्डर आह्वानका लागि सबै प्रक्रिया सकिएको बताइन् । अहिलेलाई पहिलो चरणको काम अघि बढाउन लागिएको छ । भेरी लिफ्टिङका लागि लगानी सुनिश्चित २०७९ असार २९ गते भएको थियो । आयोजनाको डिजाइन तथा खरिद सम्बन्धी कागजात परिमार्जन गरेपछि विश्व बैंकले सबै ठिक रहेको प्रतिक्रियापछि पहिलो चरणको काम शुरु गर्न लागिएको छ ।

आयोजनाको पहिलो प्याकेज अन्तरगत भेरी नदीमा इन्टेक, पानी प्रशोधन केन्द्र, प्रशारण लाइन, रिजर्भ ट्यांकी लगायतको काम गर्न लागिएको नगर प्रमुख ढकालको भनाई छ । सङ्घीयता कार्यान्वयनपछि खानेपानीको क्षेत्रमा संघीय सरकारबाट स्थानीय तहले पाएको सबैभन्दा ठूलो लगानीमा भेरी लिफ्टिङ्ग खानेपानी आयोजना निर्माण गर्न लागिएको हो ।

यो आयोजनाको सबै अपनत्व वीरेन्द्रनगर नगरपालिकासँग रहनेछ । प्रदेशकै ठुलो नगरपालिकाको रुपमा रहेको वीरेन्द्रनगरमा आगामी ३० वर्षमा बृद्धि हुनसक्ने जनसंख्यालाई दिर्घकालिन खानेपानीको सहज आपूर्ति पुर्याउने लक्ष्यसहित भेरी नदीबाट खानेपानी लिफ्टीङ्ग गरेर वीरेन्द्रनगर ल्याउन लागिएको छ ।

३० बर्षपछि उपत्यकाको खानेपानी समस्या समाधान गर्न सुरु हुने चरणमा पुगेको ‘भेरी पम्पिङ’ आयोजनाका लागि ०७७ बाट बजेट विनियोजन हुँदै आएको छ । दुई चरणका लागि हुने आयोजनाको यो कामको पहिलो चरणका लागि ४ अर्ब ६५ करोड ३० दाख ६६ हजार बजेट सुनिश्चित भइसकेको छ । लगभग ६ वर्षमा सम्पन्न गर्ने आयोजनाको लक्ष्य छ ।

कसरी ल्याइँदैछ पानी ?

भेरी नदीको पानीलाई पम्पिङ गरेर संघीय खानेपानी मन्त्रालयले विश्व बैंकको ऋण सहयोगमा संघ, प्रदेश र स्थानीय तहको साझेदारीमा १०० मिलियन अमेरिकी डलर लागतमा खानेपानी क्षेत्रगत सुशासन तथा पूर्वाधार सहयोग आयोजना अन्तर्गत लिफ्टिङ प्रविधिमार्फत उपत्यकामा ल्याउन लागिएको हो ।

आयोजनाले भेरी नदीमा तयार गरिने इन्टेकबाट ७ किलोमिटर दूरीमा पम्पिङ गरी वीरेन्द्रनगर नगरपालिकाको ११ नम्बरमा रहेको अमृतडाँडामा पानी ल्याउने छ । पहिलो चरणका काम भेरी नदीमा इन्टेक निर्माण, पानी प्रशोधन प्रणाली, रिजर्भ ट्याङ्की निर्माण र अमृतडाँडादेखि वीरेन्द्रनगरसम्मको मुख्य पानी प्रसारण लाइन विस्तार गर्ने लक्ष्य राखेको छ ।

दोस्रो चरणमा उपत्यकामा पर्ने रत्न राजमार्ग र सुर्खेत–जुम्ला सडकको दुवैतर्फ प्रसारण लाइन विस्तार गरिनेछ । भेरीको पानी ४०० मिटर उचाईमा प्रशोधन ट्याङ्की (ट्रिटमेन्ट प्लान्ट)मा खसालिने खानेपानी क्षेत्रगत सुशासन तथा पूर्वाधार सहयोग आयोजनाका उप–निर्देशक मधुसुधन खनालले जानकारी दिए ।

त्यसपछि करिब ७ किलोमिटर लामो पाइपका माध्यमबाट अमृत डाँडामा निर्माण गरिने रिजर्भ ट्याङ्कीमा पानी खसालिने छ भने ५५० मिलिमिटर क्षमताको पाइप अमृतडाँडामा राखेर मुख्य ट्याङ्कीसम्म ल्याइनेछ । अमृत डाँडामा रहने ट्याङ्की १२ हजार घनमिटरको हुनेछ । आयोजनाका अनुसार कामको थालनी भएको ६ वर्षभित्र भेरीको पानी वीरेन्द्रनगरमा आइपुग्नेछ ।

यो आयोजनाबाट वीरेन्द्रनगरको ५ लाख जनसंख्यालाई पर्याप्त खानेपानीको पूर्ती हुने लक्ष्य राखिएको छ । यस्तै, असार मसान्त अगावै वीरेन्द्रनगर नगरपालिका, लेकबेसी नगरपालिकाबीच भेरी पम्पिङ उप आयोजनाको इन्टेक र ट्रिटमेन्ट प्लान्टको लागि जग्गा प्राप्ति सम्बन्धी सम्झौताको काम सम्पन्न गरिसकेको छ ।

साथै, आयोजना अगाडि बढाउनका लागि असार १० गतेभित्र खानेपानी क्षेत्रगत सुशासन तथा पुर्वाधार सहयोग आयोजना कार्यान्वयन ऐन २०८० स्थानीय राजपत्रमा प्रकाशित र जग्गा प्राप्तिको लागि पनि सार्वजनिक सूचना प्रकाशन गरिसक्नुपर्ने खानेपानी क्षेत्रगत सुशासन तथा पूर्वाधार सहयोग आयोजनाका उप–निर्देशक खनालले जानकारी दिए ।

वीरेन्द्रनगरमा सहज रूपमा पानी व्यवस्थापन गर्न भेरीबाट ७० प्रतिशत पानी आपूर्ति हुने र बाँकी ३० प्रतिशत पुरानै मुहान झुप्राखोलाबाट आपूर्ति हुनेछ । यसले समयमै आयोजना सम्पन्न गरी प्रदेश राजधानी वीरेन्द्रनगरमा बढ्दै गएको खानेपानी समस्याको दीर्घकालीन समाधान हुने विश्वास गरिएको छ ।